Feedback: leer van je leerlingen

Lesgeven: je doet het voor je leerlingen en je wil je blijven professionaliseren? Laat ze dan feedback geven op jouw aanpak, tipt Peter Van Petegem, hoogleraar onderwijswetenschappen aan Universiteit Antwerpen naar aanleiding van de Feedbacktool van de Scholierenkoepel. “Leerlingen zien je dagelijks bezig. Ze kunnen perfect je blinde vlekken aangeven.”

13.000. Op dat aantal lesuren klokken leerlingen van het zesde secundair af. Maakt dat ze prima in staat om een leraar te vertellen hoe hij communiceert of hoe consequent hij is? Expert Peter Van Petegem doet daar nog een schepje bovenop: “Als je het goed aanpakt, kunnen ook jongere leerlingen relevante feedback geven aan hun leraar.”

Portret van Peter Van Petegem — **Peter Van Petegem:** “Leerlingen zien je dagelijks bezig. Ze kunnen perfect je blinde vlekken aangeven.”

Waarom is het een goed idee om feedback te vragen aan je leerlingen?

Peter Van Petegem: “Leerlingen zien je elke dag bezig. Daardoor zijn ze het perfecte publiek om je attent te maken op je blinde vlekken. Want misschien dénk je wel dat je heel gestructureerd werkt of haarfijn de opkomst en val van het Romeinse Rijk uitlegt, maar zien leerlingen dat anders. Hun feedback helpt je om na te denken over je aanpak en die bij te sturen als je dat wenselijk vindt. Zo blijf je jezelf professionaliseren.”

“Je destilleert uit antwoorden op vragen als ‘wat heb je geleerd tijdens mijn lessen?’ ook een scherper beeld over je leerlingen. Je ziet of ze (kritisch) over zichzelf kunnen reflecteren. Moeilijk om vast te pakken op toetsen, maar via feedback lukt dat wel.”

Leerlingen nemen feedback au sérieux. Slechte resultaten of een haat-liefdeverhouding met je vak vertekenen hun reacties niet, op wat uitzonderingen na
Peter Van Petegem
Onderwijswetenschapper

Moet je feedback van leerlingen formaliseren? Hun gedrag in de klas verraadt toch al veel?

Peter Van Petegem: “Tijdens je les draaien leerlingen sluiks met hun ogen, zuchten ze verveeld of vragen ze om iets te herhalen. Dat ontgaat je niet, maar je ziet lang niet alles. Bovendien vallen vooral ongeïnteresseerde leerlingen op en niet de grote groep die aandachtig volgt. Op een formeel feedbackmoment bevraag je alle leerlingen en krijg je een betrouwbaarder en vollediger beeld van jezelf en je leerlingen. Observaties tijdens je les kunnen daar niet aan tippen.”

Is feedback ook een belangrijke vorm van leerlingenparticipatie?

Peter Van Petegem: “Zeker. Leerlingen zijn de gebruikers van je onderwijs, ze denken graag na over wat een goede leraar is. Dat leraren hun stem horen, uit hun antwoorden willen leren en interesse tonen die verder gaat dan hun leerprestaties, appreciëren ze. Ze voelen zich dan echt au sérieux genomen in hun rol als leerling. Gevolg: hun betrokkenheid op school stijgt en ze brengen er meer van terecht.”

“Stel daarom feedback niet uit tot eind juni. Alleen jij en hun opvolgers profiteren dan. Doe het al na het eerste semester, in januari. Koppel er een leergesprek aan. Fascinerend om te zien hoe verrijkend dat is. Ik zag ooit een leraar en zijn leerlingen van het vijfde leerjaar basisonderwijs overleggen over structuur brengen in lessen en hoe het bord en andere media daarbij kunnen helpen. Zowel de leerlingen als de leraar werden er beter van.”

Vraag in januari al feedback en koppel er een leergesprek aan. Als je wacht tot juni hebben je huidige leerlingen er niets meer aan
Peter Van Petegem
Onderwijswetenschapper

Mag je waardevolle feedback verwachten? Denken leerlingen verder dan: ‘vervelend vak’ of ‘slechte punten’, dus pak ik de leraar terug?

Peter Van Petegem: “Toch wel. Leerlingen – zowel kinderen uit de basisschool als tieners uit het secundair – nemen feedback écht ernstig. Als je je vragen en methodiek aanpast aan hun leeftijd én een veilige sfeer creëert, kunnen ze een genuanceerd beeld van je schetsen. Slechte resultaten of een haat-liefdeverhouding met je vak vertekenen hun reacties niet, op wat uitzonderingen na.”

Waarover vraag je feedback als leraar?

Peter Van Petegem: “Stel de vragen waarbij je leerlingen zinvolle informatiebronnen zijn. Focus op je klasaanpak: breng ik voldoende structuur, leg ik opdrachten helder uit, voelen leerlingen zich gerespecteerd? Daaraan kan je sleutelen. Dat lukt veel minder met persoonlijke kenmerken als: ben ik grappig, is mijn vak relevant?”

“Over de complexiteit van je vak en de opbouw van je curriculum moet je leerlingen niet bevragen. Dat vraagt te veel didactische kennis. En laat ze nooit leraren of vakken vergelijken. Dan dwing je ze tot favoritisme. Bovendien: een lievelingsleraar willen zijn, is dat wel een gezonde ambitie?”

Hoe organiseer je leerlingen-feedback? Zijn er spelregels?

Peter Van Petegem: “Start anoniem, zeker als feedback geven nieuw is voor je leerlingen. Anonimiteit zorgt voor veiligheid en helpt leerlingen – vooral de timide, schuchtere kinderen – om eerlijk te antwoorden. Pas als het vertrouwen en wederzijds respect doorleefd zijn, kan je de anonimiteit opheffen.”

“Laat je volledige klas de vragen invullen. Als je feedback tot vrijwilligers beperkt, krijg je een vertekend beeld. Alleen de scherpste stemmen doen dan moeite om de vragenlijst in te vullen.”

Het is niet omdat leerlingen signaleren dat je streng evalueert of veel eist, dat je alles moet omgooien
Peter Van Petegem
Onderwijswetenschapper

“Laat de antwoorden niet liggen. Als je er niets mee doet, groeit de desinteresse bij je leerlingen. Waarom moesten we die vragen eigenlijk invullen, vragen ze zich af. Bespreek de feedback met je klas. Zeg wat je wil veranderen, maar maak ook duidelijk waarvoor je bewust kiest.”

“Het is niet omdat leerlingen signaleren dat je streng evalueert of veel eist, dat je alles moet omgooien. Ik serveer mijn studenten geen voorgesneden hap. Dat is geen luiheid, maar een strategie: ik wil dat mijn studenten zelf leren structureren. En natuurlijk worstelen ze daar een tijdje mee. Maar dat mag, stel ik ze gerust als we hun feedback bespreken.”

Kan je als directeur je leraren stimuleren om feedback te vragen?

Peter Van Petegem: “Je mag het vooral niet verplichten. Leraren moeten bereid zijn om feedback te vragen en eruit willen leren. Eis als directeur de resultaten niet op om info te verzamelen over je leraren voor de functioneringsgesprekken. Meng feedback en evaluatie niet door elkaar. Dat lukt alleen als een leraar eigenaar blijft van de data. Hij beslist zelf of hij de resultaten deelt met collega’s of directeurs.”

“Wat je wel kan doen: vraag zelf feedback aan je leraren over hoe de school draait. Toon dat je hun mening belangrijk vindt voor je eigen professionalisering. En vertel ook wat je leert uit de reacties: Communiceer een werkpunt: ‘Volgend jaar volg ik een bijscholing communicatie nieuwe stijl’. Perfectie is niet van deze wereld, dat weet iedereen. Toch blijft openlijk over werkpunten praten moeilijk. Maar als je het wel doet, inspireer je je leraren om zich ook open te stellen voor feedback.”

Vraag zelf feedback via de tool van de Scholierenkoepel

Peter Van Petegem: “De tool van de Scholierenkoepel overstijgt ver het huis-tuin-keuken-niveau van veel populaire online-instrumenten. Hij werd ontwikkeld met en afgetoetst bij leraren en leerlingen. En wetenschappelijk onderbouwd: er is gewerkt aan de validiteit en betrouwbaarheid. In de tool kan je zelf open vragen toevoegen. Spring daar behoedzaam mee om. De Scholierenkoepel nam in het voorjaar van 2020 ook feedbackvragen over afstandsonderwijs op.”

Bart De Wilde