Vlaanderen
Klasse.be

Specialist

Klimaat: kom als school in actie

  • 17 januari 2019
  • 6 minuten lezen

“Klimaat, milieu, wereldburgerschap. Het onderwijs gooit vaak alles op een hoop. Dat verwart leerlingen”, vindt lerarenopleider en klimaatexpert Pieter Boussemaere. “Waarom geen apart vak klimaat? Dan maak je leerlingen pas echt klimaatambassadeurs.”

Pieter Boussemaere: “De klimaatkennis van mijn studenten is vaak oppervlakkig of zelfs foutief. Daarom ijverde ik op mijn hogeschool VIVES voor een apart vak Klimaat. Daarin herleid ik het klimaatprobleem zoveel mogelijk tot de essentie.”

leerlingen betogen voor het klimaat in Brussel
Jongeren tijdens klimaatbetoging Brussel 2019

Wat is de essentie van het klimaatprobleem?

Pieter Boussemaere: “De hoge uitstoot van extra broeikasgassen zorgt voor een ongezien snelle opwarming van de aarde. De verbranding van fossiele brandstoffen veroorzaakt bijna 75% van die uitstoot. De verandering van bodemgebruik (ontbossing, droogleggen van moerassen) is goed voor bijna 10%. En dan zijn er nog een paar kleinere oorzaken. Zoals de uitstoot van methaan door herkauwers.”

“Andere zaken die vaak aan het klimaat gelinkt worden, zoals de plastic soep of de uitstoot van fijnstof, zijn milieuproblemen. Ze beïnvloeden onze omgeving en gezondheid, maar behoren niet tot de essentie van het klimaatprobleem.”

“Milieuproblemen hebben niet alleen een andere oorzaak. Ze vragen ook bijna altijd andere oplossingen. Zo stoten kerncentrales minder CO2 uit dan zonnepanelen. Maar het radioactief afval is een groot milieuprobleem. En benzinewagens stoten minder fijnstof uit, maar pompen 20% meer CO2 in de atmosfeer dan dieselwagens.”

Scholen koppelen het klimaat vaak aan milieuzorg of wereldburgerschap.

Pieter Boussemaere: “Natuurlijk zijn er raakvlakken tussen klimaat en milieu, of tussen klimaat en sociale ongelijkheid. Maar als we steeds alles samenvoegen, zien leerlingen op den duur het verschil niet meer.”

“Een goede didactiek maakt de zaken behapbaar. Wij doen net het tegenovergestelde. Onder ‘duurzaamheid’ behandelen we een hele reeks wereldproblemen. Het klimaatprobleem is al zo complex. En wij sleuren er nog vanalles bij, van kapitalisme tot vrouwenrechten.”

“Zo bereiken we het omgekeerde van wat we willen. Leerlingen zien al die problemen op zich afkomen en raken verlamd.”

leerlingen betogen voor het klimaat in Brussel
Jongeren tijdens klimaatbetoging Brussel 2019

Leerlingen komen toch op straat voor het klimaat?

Pieter Boussemaere: “Ook al kennen ze het verschil tussen klimaat en milieu niet altijd, jongeren beseffen verdomd goed dat politieke actie nodig is. Als we nu niet ingrijpen, bereiken we tegen het eind van deze eeuw een omgekeerde ijstijd. Dan zijn de snelheid waarmee de aarde opwarmt en het temperatuurverschil zo groot, dat een uitstervingsgolf dreigt.”

“Willen we een behoorlijke kans maken om dat te voorkomen? Dan moeten we het gebruik van fossiele brandstoffen én de ontbossing halveren tegen 2030. Anders bereiken we de grens van 2 graden. En dat is een kantelmoment. Vanaf dan neemt de natuur de opwarming van de aarde deels over van de mens en is ze nóg moeilijker te stoppen.”

“Het klimaatprobleem is fenomenaal dringend. Scholen die dat inzien, kunnen niet anders dan een scholierenprotest steunen, vind ik. Maar elke donderdag een schooldag missen, is op de lange termijn niet haalbaar. Waarom geen wekelijkse, korte collectieve sit-in in elke school? Voor leerlingen én leraren. Tot politici in actie schieten.”

Kunnen jongeren een grote rol spelen in het klimaatbewustzijn?

Pieter Boussemaere: “Een klimaatmars door Brussel is een belangrijk politiek signaal. Maar dit trekt vooral leerlingen wiens ouders al ‘mee’ zijn. Als je als school een sit-in organiseert, bereik je ook andere leerlingen. Die hebben een belangrijke ambassadeursrol naar hun ouders.”

“De voetafdruk van een jongere zelf is verwaarloosbaar klein. De meeste klimaatwinst valt te boeken in energieverbruik en transport. Leerlingen hebben geen eigen huis of auto, maar ze kunnen wél hun ouders overtuigen om zonnepanelen, een waterbesparende douchekop of een warmtepomp te installeren. Of een elektrische wagen aan te schaffen.”

“Ouders die de middelen hebben, zijn meestal wel bereid om zulke investeringen te doen. Het ontbreekt hen alleen aan kennis. Voor gezinnen in armoede ligt dat natuurlijk lastiger. Maar hun voetafdruk is sowieso veel kleiner. En de echte klimaatontkenners krijg je niet overtuigd. Maar de rest? Als we hen meekrijgen, maken we een groot verschil.”

En hoe overtuig je ouders om die investeringen te doen?

Pieter Boussemaere: “Focus op eenmalige acties met een groot resultaat, zoals de keuze voor écht groene stroom. Die vereisen een minimale inspanning en creëren dus minder schuldgevoel.”

“Een voorbeeld: het licht uitdoen als je de kamer verlaat, vind ik logisch. Maar ik focus er niet op in mijn les. In plaats daarvan zeg ik: ‘Als je ouders thuis ledlampen hebben, maakt het minder uit dat een lamp per ongeluk 4 uur brandt. Dat verbruikt maar 3 watt’.”

“Soms moet je met acties toch op het schuldgevoel spelen, omdat er geen alternatief is. Wil je qua voeding écht een verschil maken voor het klimaat, bijvoorbeeld? Dan is minder vlees eten de enige manier. Dat kan door ‘flexitariër’ te worden, maar ook door producten van herkauwers (koeien, schapen, geiten) consequent te schrappen. Die stoten veel methaangas uit. Let je enkel op het klimaat en niet op dierenwelzijn, dan kan je gerust een stukje kip eten.”

leerlingen betogen voor het klimaat in Brussel
Jongeren tijdens klimaatbetoging Brussel 2019

Klimaatverandering staat in de nieuwe eindtermen eerste graad. Hoe moeten scholen dat onderwijzen?

Pieter Boussemaere: “Idealiter krijgt het klimaat een nog grotere en aparte plaats in de eindtermen. Los van de sleutelcompetentie duurzaamheid. Zo weet je zeker dat alle leerlingen gericht nadenken over het klimaatprobleem én over oplossingen. Welke energietransitie is nodig en waarom? Wat zijn de alternatieven voor fossiele brandstoffen? Hoe ziet het elektriciteitsnet eruit op wereld-, Europees en regionaal niveau? Essentiële kennis, want hernieuwbare elektriciteit vormt de kern van de klimaatoplossing.”

“Om die gespecialiseerde kennis over te brengen, kunnen scholen een apart vak klimaat inrichten. Of geef de aardrijkskundeleraar meer uren. Het klimaat kan ook behandeld worden in het nieuwe vak burgerschap. Maar neem dat vak dan ook op in de lerarenopleiding. Zodat leraren het verschil met milieu- en andere problemen kunnen duiden.”

“Pas als dat verschil duidelijk is, kan je vakoverschrijdend werken en verbanden leggen. Projecten en uitstappen blijven zinvol. Al was het maar om het klimaat ook eens uit de schoolcontext te halen. Zo duid je het maatschappelijk belang en geef je leerlingen voeling met de energietransitie. Waarom geen geothermiecentrale bezoeken, of eens bovenop een windmolen gaan staan?”

Wat kan je als school doen?

Pieter Boussemaere ziet 10 kansen.

  1. Informeer jezelf over het klimaatprobleem. Bespreek met collega’s hoe jullie klimaateducatie op school aanpakken, zodat leerlingen geen overkill aan informatie krijgen.
  2. Beïnvloed je leerlingen, dan beïnvloeden zij hun ouders. Focus vooral op eenmalige acties met een groot resultaat.
  3. Sla alarm. Organiseer een korte wekelijkse zitstaking met (een deel van) de school.
  4. Kies voor écht groene stroom of installeer zonnepanelen op het schooldak. Bij AGION kan je daarvoor een lening aangaan.
  5. En spring er verstandig mee om. Kies bijvoorbeeld voor ledverlichting en schaf uitsluitend A+++-toestellen aan.
  6. Kom te voet, met de (elektrische) fiets of het openbaar vervoer naar school. Motiveer leerlingen en ouders om hetzelfde te doen. Kan dit niet, kies dan een elektrisch voertuig.
  7. Beperk vliegreizen. Kies voor een schoolreis met de bus of trein.
  8. Isoleer, isoleer, isoleer. Maak je school stapsgewijs klaar voor de toekomst door voldoende te isoleren. Daarvoor kan je hier subsidies aanvragen.
  9. Kies de juiste verwarmingsbron. Laat je school aanschakelen op een warmtenet, of overweeg een (hybride) warmtepomp of zonneboiler. Ook daarvoor biedt AGION leningen.
  10. Vermijd rund- en lamsvlees in de kantine of organiseer een wekelijkse veggiedag.

Pieter Boussemaere is docent Geschiedenis en Klimaat aan de VIVES hogeschool in Brugge. Voor meer info of om een lezing te boeken, zie zijn website 10 klimaatacties. Of lees zijn gelijknamige boek ‘Tien klimaatacties die werken’ (Standaard Uitgeverij, 2028).

Kyra Fastenau

Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels

Log in om te bewaren


P

Patrick Ghyselen

17 januari 2019

Niet akkoord, dat het klimaatprobleem niet interdisciplinair kan benaderd worden. Leerlingen moeten juist net wel de verbanden zien tussen het fysische proces van de opwarming en economische activiteit, ideologie, migratie en wereldbeeld. In die zin heeft inzicht in het klimaatprobleem juist alles te maken met wereldburgerschap. Wetenschappers hebben net veel te lang deze problematiek vanuit hun eigen beperkte domein dit probleem bestudeerd. Vandaag stond nog in de economierubriek van de krant DS een vergelijkende studie over gezinswagen en deelauto. Nergens wordt de milieukost van een wagen berekend. Hoe zou dat komen?

Reageren
D

Directeur

18 januari 2019

Als school motiveren, sensibiliseren en houden wij acties als geen andere...maar uiteindelijk blijven jonge ouders massaal met de wagen rijden want dat is gemakkelijk of komt beter uit of.... excuses honderduit.

Dan is er nog een schoolbestuur dat moet willen investeren. Gelukkig hadden wij er zo eentje de voorbije 6 jaar. Hopelijk ziet de volgende ploeg het ook zo en is ons werk niet voor niets geweest.

Natuurlijk gaan we met de bus op uitstap maar hoe vervuilend zijn deze vaak oude machines niet? De meestal oude schoolbussen zijn een ware schande. Dat zo'n vervuilers nog mag rijden en dat is dan met direct gemeenschapsgeld van de belastingbetaler...
De lijn moet ook investeren in milieuvriendelijke bussen. Dringend.
En de trein is enorm duur voor heel wat mensen. Zeker geen aanmoediger op die manier.

Onze kleuters zijn te klein om naar Brussel te gaan maar wij doen heel wat als school met dit kleine volkje. Zo was onze 'Plasticsoep - week' een enorm succes. Heel wat ouders mogen van hun kleuter geen zakje meer vragen aan de kassa of wanneer kleuters op vakantie zijn willen ze zelfs vuil rapen en sorteren want we zijn ook goed opgeleerde 'mooimakers' in ons dorp...
Ik hoop ook vooral dat jongeren blijven doorgaan met betogen maar zelfs de ministers van onderwijs en milieu steunen hen niet. Neen, de critici verleggen de focus naar het spijbelen van deze jonge generatie en op hun eigen gezin...want die spijbelen niet ,hoor...Hoe flauw is dit, zeg.
Hoe jammer is dit allemaal om dat te horen en te lezen.
Geen ballen aan hun lijf, geen standpunten durven innemen... Het zijn deze critici en anderen die dit protest veroordelen dat aan de basis liggen van te weinig verandering.
Zij willen niet veranderen.
Zij bepaalden alvast mijn stem voor de komende verkiezingen. Niet op hen dus. Niet op die partij.

Aan de jeugd...Ga vooral door met het protest. Het is jullie toekomst en wees vanaf nu ook zelf erg attent op jullie propere bijdrage aan het milieu. Snoer die laatste critici ook maar de mond!

De bedrijfswereld en de overheid blijven dieselwagens financieren... Er zijn enorm veel alternatieven om hun job aantrekkelijk te maken buiten een firmawagen of er zijn wagens die rijden op andere energiebronnen.

Komaan zeg...wij doen zoveel als school maar het ik heb het gevoel dat dit niet tot bij de mensen aan het roer komt. Wij hebben dit niet in de hand maar doen er wat aan...in het klein.
Zij die een hand in verandering hebben maar door de hete adem in hun nek van een andere grootmacht met heel veel geld durven geen vuist te maken. Zelfs hun auto met chauffeur willen ze niet aan de kant zetten. Om hun krant op hun gemak te lezen? Neem de fiets of het openbaar vervoer...in hun voorbeeldfunctie? hmhm

En natuurlijk proficiat aan al de ouders die het bovenstaande wel ter harte nemen..want die zijn er zeker ook en de groep groeit...stilaan...
Gelukkig voor onze jonge kinderen, voor hun toekomstig klimaat.

En wij gaan zeker door als school... Nu bezig om ECO - school te worden met een geëngageerde werkgroep en een team dat mee roeit.
En daar ben ik als directeur van een basisschool (want daar moet het al beginnen) fier op!

Reageren
T

Tom

14 november 2019

Hopelijk kneden scholen als de uwe veel leerlingen tot de beleidsmakers van de toekomst!

Reageren
R

Raf FEys

19 januari 2019

Vraag aan Pieter Boussemaere: vind je dat leerstof voor de eerste graad s.o. (cf. nieuwe eindtermen) of eerder voor hogere leerjaren.

Reageren
u

urbain sieuw

20 januari 2019

"Ik kwam deze morgen een betogende leerlinge tegen en vroeg wat de bedoeling was van hun actie.
De leerlinge antwoordt:
"Ja, en dat is nu juist ons probleem vandaag-de-dag: jullie generatie maakte zich niet druk om het milieu te sparen voor de toekomstige generaties!"
Ze heeft gelijk, onze generatie had dat groene gedoe niet in onze dagen.
Toen hadden we melk in flessen, frisdrank in flessen en bier in flessen, die we leeg en omgespoeld terug brachten naar de winkel.
De winkel stuurde deze dan terug naar de fabriek en in de fabriek werden deze flessen gesteriliseerd en opnieuw gevuld. Wij deden echt aan recycling.
Maar we deden niet aan dat groene gedoe in die tijd!
Wij liepen trappen, omdat we niet over roltrappen en liften beschikten in elk gebouw.
Wij liepen naar de supermarkt en verplaatsten onszelf niet iedere keer in een 200 PK machine, als we 2 blokken verder moesten zijn.
Maar ze heeft gelijk: wij hadden dat groene gedoe niet in onze tijd!
Baby luiers gingen in de kookwas, omdat wegwerpluiers niet bestonden.
We droogden onze kleren aan de lijn en niet in een energieverslindende machine die continu 220 volt verbruikt. Wind- en zonnen energie droogden onze kleren echt - vroeger, in onze dagen.
Kinderen droegen de afdankertjes van oudere broers en zussen en kregen geen gloednieuwe kleren.
Maar de jonge dame heeft gelijk! Wij hadden dat groene gedoe niet in onze tijd.
In die tijd hadden we - misschien - één tv of radio in huis en niet een op elke kamer.
De tv had een klein schermpje, ter grootte van een zakdoek en niet een scherm ter grootte van een kamer wand
In de keuken werden gerechten gemengd en geroerd met de hand, omdat we geen elektrische apparaten hadden die alles voor ons deden.
Wanneer we een breekbaar object moesten versturen per post, dan verpakten we dat in een oude krant ter bescherming en niet in piepschuim of plastic bubbeltjes folie.
In die tijd gebruikten we geen motor maai apparaat op benzine als we het gazon maaiden.We gebruikten een maaier die geduwd moest worden en functioneerde op menselijke kracht.
Wij sportten door te werken, zodat we niet naar een fitnessclub hoefden te gaan om op ronddraaiende loopbanden te gaan rennen, die werken op elektriciteit.
Maar ze heeft gelijk. Wij hadden dat groene gedoe toen niet.
Wij dronken uit de kraan wanneer we dorst hadden, in plaats van uit een plastic fles, die na 30 slokken wordt weggegooid. Wij vulden zelf onze pennen met inkt, in plaats van elke keer een nieuwe pen te kopen.
Wij vervingen de mesjes van een scheermes, in plaats van het hele ding weg te gooien alleen omdat het mesje bot is.
Maar, wij hadden dat groene gedoe niet in onze tijd.
Mensen namen de trein of een bus en kinderen liepen of fietsten naar school in plaats van hun moeder als 24-uurs taxi servicedienst te gebruiken.
Wij hadden 1 stopcontact per kamer en niet een heel arsenaal aan stekkerdozen en verlengsnoeren om een dozijn apparaten van stroom te voorzien.
En wij hadden geen geautomatiseerde gadgets nodig om een signaal op te vangen van een satelliet die 2.000 mijl verderop in de ruimte hing, zodat we contact konden leggen met anderen om uit te vinden waar de dichtstbijzijnde pizzatent zich bevindt.
Maar is het niet in-en-in triest dat de huidige generatie klaagt over hoe verspillend wij 'oudere mensen' waren, gewoon omdat wij 'dat groene gedoe' niet hadden in onze tijd."

Reageren
L

Lieve Nachtegael

21 januari 2019

is het niet in-en-in triest, die tekst die nog steeds op super verwijtende toon circuleert van 'dat groene gedoe' versus 'vroeger was het beter'?Wat omschreven wordt als vroeger is uiteraard ook vaak milieuvriendelijk, maar wie doet dat nu nog? En wie heeft er voor gezorgd dat het nu niet meer zo gebeurd? En kan je jongeren verwijten dat ze niet weten dat het er vele jaren geleden inderdaad milieuvriendelijker aan toe ging op vele vlakken (niet alle) ? In plaats van voor de verwijtende toon te gaan, ga actief op zoek naar positieve bondgenootschappen om de positieve zaken van vroeger inderdaad terug te halen, nog béter nu, met up-to-date kennis en nieuwe technologische mogelijkheden.

Reageren
J

Jeroen Van Hijfte

26 januari 2019

Het zijn niet de jongeren die al die dingen die je opsomt niet meer doen, het zijn de volwassenen. Jij bent ermee gestopt van glazen flessen te kopen en uit te spoelen. Jij hebt die grote vervuilende auto gekocht en rijdt ermee rond ook als je die verplaatsing evengoed met de fiets zou kunnen maken. De jongeren volgen gewoon jouw voorbeeld. Zij kopen trouwens (nog) geen auto's, grasmachines ... en tegen dat ze oud genoeg gaan zijn om dat te doen gaan ze waarschijnlijk een verstandiger keuze maken dan jij.
(en voor je me letterlijk neemt: 'jij' is hier overdrachtelijk bedoeld, als in 'de volwassenen')

Reageren
L

Leraar wetenschappen.

24 januari 2019

Het klimaat is een onderdeel van het milieu.

Reageren
F

Ferdinand Engelbeen

28 januari 2019

Beste redactie van Klasse, ik heb een uitgebreide reactie op de "klimaatoorzaak" volgens het evangelie van Pieter Boussemare op de VRT website gezet, met veel reacties daarop. Als dat de "wetenschappelijke" kennis is die aan onze jeugd wordt geleerd, dan sta je er niet van te kijken dat de jeugd geen toekomst meer ziet en dan maar brost... Triest om zien.
Overigens geeft mijn oudste dochter les aardrijkskunde 1-2 middelbaar...
Klimaatbrossers in haar school zijn verplicht zich op te geven voor de milieuwerkgroep. Goed initiatief...

Reageren
D

Dylan

30 december 2019

wie is de journalist? Het is voor een bronvermelding!

Reageren
S

Stijn Govaerts

3 januari 2020

dag Dylan, collega Kyra Fastenau is de auteur. Bedankt voor het seintje.

Stijn voor Klasse.

Reageren

Laat een reactie achter