Spelend leren: “Wat heb je aan een boom als je er niet in mag?”

“Onze inspecteur was verbaasd dat we echt élke dag met de kleuters naar buiten gaan en wilde met zijn eigen ogen zien wat ze daar leren. Op dat moment was er net een kleuter in de weer met een touw en een hoge tak. Hij probeerde zich op te trekken, net zoals de katrol waar ik over vertelde de week ervoor. Het kind probeerde van alles uit, maar het lukte niet. Ik deed als leraar niets en liet het gewoon gebeuren. Wat heeft hij geleerd, vroeg ik aan de inspecteur? Hij vinkte luidop oog-handcoördinatie, oplossingsgericht denken en wiskunde af. Een touw en een boom zijn soms genoeg om te leren. We creëeren alleen de gelegenheid en de context.”

Geen park is geen excuus

Basisschool Kosmos ligt midden in een park in hartje Antwerpen. Door die unieke locatie koos de school van bij de start voor spelend en ervaringsgericht leren in de natuur.

“Zijn we gelukzakken? Jazeker, maar je hebt niet per se een park nodig om kleuters te laten leren in en over de natuur. Dat kan ook op een groene, gewone speelplaats of in de klas. Laat ze veel spelen, bied eenvoudige materialen aan, observeer, verrijk en geef kleine impulsen om te leren. Hier in het park zie ik trouwens ook veel leerlingen van andere scholen passeren. Netjes 2 aan 2 zoeken ze kastanjes en blaadjes om mee naar de klas te nemen. Maar je kan toch even goed in het park zélf aan de slag met dat materiaal?”

“Nog een voorbeeld van spelend leren? Een groep kleuters was in onze avontuurlijke tuin een cinema aan het bouwen met palletten. Ze maakten inkomkaartjes van blaadjes, geld van steentjes en nodigden iedereen uit om te komen kijken. Ik liep toevallig langs en samen bedachten we hoe we een scherm konden maken. Kunnen we papier op een pallet kleven met plakband? Uiteindelijk boorden we samen een oud krijtbord vast. In een uur spelen leerden ze rekenen, samenwerken, plannen, fouten maken, materialen, vertellen, woordenschat, omgaan met conflicten …”

School zonder regels?

“De grootste misvatting over ervaringsgericht en spelend leren is dat je op die manier minder goed de leerdoelen en eindtermen haalt. Een terechte bekommernis, want leerwinst is belangrijk en moet je kunnen staven. Daarom ontwikkelden we werkvormen om de leerwinst in kaart te brengen, te meten en te remediëren.”

“Op onze school zijn er ook weinig regels. Mensen denken daardoor soms dat het er bij ons chaotisch aan toe gaat. Maar minder regels betekent net dat onze kleuters perfect weten aan welke afspraken ze zich moeten houden.”

© Katoo Peeters

“Onze preventieadviseur vraagt zich ook af of dat spelend leren soms niet gevaarlijk is. We hebben door de jaren heen een heel nauwe samenwerking opgebouwd met onze preventieadviseur, die we regelmatig contacteren voor advies. Veiligheid staat uiteraard voorop, maar wat heb je aan een groene speelplaats als je niet in een boom mag klimmen? En ook over een splinter of de properheid van het water in de gracht maken wij ons niet meteen zorgen. We bouwen ook zelf onze speeltuinen in de avontuurlijke tuin met palletten en sjorpalen. Er is in 7 jaar tijd trouwens nog geen enkele kleuter uit een boom gevallen. We hadden wél al 2 ongevallen in de turnzaal. ”

Ontlast door 60 hulpleraren

“Er is ook nog nooit een kleuter in de vijver vlakbij gesukkeld of weggelopen in deze omgeving zonder hekken. Hoe dat komt? Doordat onze 96 kleuters van 2,5 tot 6 jaar samen in leefgroepen zitten, zijn de kinderen gewoon om leeftijdsdoorbrekend te werken. Zo leren ze veel van elkaar en zorgen voor elkaar. De oudste kleuters lijken wel ‘hulpleraren’ en ontlasten ons écht.”

“Wij kunnen onze ruimtes of avontuurlijke tuin bijvoorbeeld gemakkelijk even zonder toezicht laten terwijl we met een groepje bezig zijn zonder dat het uit de hand loopt. Met onze aanpak krijgen de kleuters veel vertrouwen, leren snel vaardigheden zoals zelfstandigheid en samenwerken. En als alle kleuters bezig en betrokken zijn, zijn er ook minder conflicten.”

Leerlingen baas

“Ervaringsgericht en spelend leren is niet per se beter dan een meer traditionele aanpak, wel anders. In onze school zijn leerlingen meer baas over hun eigen leerproces. Op dinsdag brainstormen alle kleuters over het volgende project. Dinsdagavond kiest het lerarenteam daar 3 voorstellen uit. Woensdag stemmen de kleuters en droppen een kastanje in de doos van hun favoriete project. Daarna brainstormen we wat we willen leren, weten en doen. En maandag zijn we dan vertrokken voor een project van 4 weken. Via projecten en zelfstandig werk halen de leerlingen alle ontwikkelingsdoelen.”

“Voor de leraren is het niet de makkelijkste manier van werken, soms is het best lastig. Zeker als je over een onderwerp niet veel weet of als het een nieuw thema is. Startende collega’s moeten nog groeien in deze aanpak omdat zij nog iets meer voorbereiding en planning nodig hebben als houvast.”

“Waarom werkt deze aanpak voor ons? Ik denk dat ons succesingrediënt het gepassioneerde lerarenteam is: mensen die blijven leren, fouten durven maken, flexibel zijn en heel sterk vanuit het kind vertrekken. We zijn er ook voor elkaar: we delen kennis en zoeken samen naar oplossingen.