Specialist
“Zonder vakkennis geen goede lessen”
“Vakkennis volstaat niet om je leerlingen tot betere resultaten te brengen”, stelt professor Daniël Muijs, hoofd onderzoek van de Britse onderwijsinspectie, en Belg. Ze is wel essentieel voor je leskwaliteit, je klasmanagement én je geloofwaardigheid. “Daarom is elk stukje vakkennis dat verloren gaat in onderwijs zonde.”
Wat mag je van leraren verwachten aan vakkennis?
Daniël Muijs: “Een leraar moet – én kan – niet alles kennen van zijn vak. Ook een prof geschiedenis heeft niet alle historische data en verhalen in zijn mouw zitten. Je moet wel de structuur van je vak snappen, weten hoe én in welke volgorde je binnen je vak kennis verwerft, de grote lijnen overzien én de specifieke vakkennis uit het curriculum van je leerlingen beheersen. Een leraar geschiedenis uit de eerste graad secundair moet dieper in de Romeinse godenwereld duiken dan zijn collega uit het zesde.”
“In het basisonderwijs ligt dat enigszins anders. Vlaamse leraren lager onderwijs zijn generalisten: ze moeten alle vakken beheersen. Dat is niet in alle landen zo. Met diepe kennis over wetenschappen, rekenen, muzische én Frans afstuderen aan de lerarenopleiding? Onmogelijk. Daarom moeten ze zich blijven bijscholen om op de hoogte te blijven van alle vakken. Of met een expert werken per vak, die gedateerde kennis doorprikt, nieuwe inzichten verzamelt en alles doorspeelt naar collega’s. Of het vak geeft in verschillende leerjaren.”
Zorgt vakkennis voor meer leerrendement bij leerlingen?
Daniël Muijs: “Er loopt geen een-op-eenlijn tussen vakkennis van leraren en resultaten van leerlingen. Maar natuurlijk stijgt de kwaliteit van je lessen als je je vak doorgrondt. Leraren staan dan met meer zelfvertrouwen voor de klas. Wie inhoudelijk niet sterk in zijn schoenen staat, klampt zich harder aan leerboeken en lesschema’s vast. Hij/zij loopt onvoldoende stappen voor op zijn leerlingen en wil vooral niet verdwalen in minder bekende leerstof.”
“Vakkennis is ook essentieel voor je klasmanagement. Je kortetermijngeheugen botst snel op zijn limieten, de cognitive load. Als je je tijdens je les hard moet concentreren op de inhoud, kan je minder bezig zijn met orde houden of iedereen aan het woord laten. Dat lukt pas als je leerstof in je langetermijngeheugen zit, klaar om automatisch op te roepen.”
“Bovendien ben je zonder voldoende vakkennis niet geloofwaardig. Als leerlingen gaten in je kennis detecteren, leggen ze je het vuur aan de schenen. Dat spelletje herinner ik me uit mijn eigen schooltijd. Een onzekere leraar Engels probeerden we foute zinsconstructies te ontlokken, om hem daarna subtiel te corrigeren.”
Welke andere soort kennis moet je als leraar hebben?
Daniël Muijs: “Vakkennis is de basis, maar volstaat niet. Dat je aan de unief uitblonk in statistiek, garandeert niet dat je van je leerlingen sterke cijferaars maakt. Daarvoor heb je ook pedagogische kennis en vakspecifieke leerstrategieën nodig. Je moet weten hoe je statistiek het beste doceert, hoe je leerstof maximaal opbouwt, wanneer je directe instructie, modelling of groepswerk inzet.”
“Wetenschappelijk onderzoek toont de sterkste relatie tussen de pedagogische kwaliteiten van een leraar en leeruitkomsten. Met deze kanttekening: er bestaat veel meer onderzoek naar, want het is makkelijker te meten dan vakkennis. Onderzoekers observeren achteraan in de klas of bevragen leraren en schalen ze in voor klasmanagement, veilig klasklimaat of hun relatie met leerlingen. Leraren toetsen op hun vakkennis voelt betuttelend, vijandig zelfs. Niemand staat daarvoor te springen.”
Kan vakkennis je didactiek ondermijnen?
Daniël Muijs: “Je kan zo’n diepe kennis hebben van een topic, dat je overschat wat leerlingen weten. Dan raak je gefrustreerd: hoe kunnen ze zulke logische redeneringen niet volgen? Dat is de vloek van kennis. Je moet altijd beseffen dat leerlingen nieuwkomers zijn in het vak.”
“Bovendien bouw je als leraar jaar na jaar nieuwe kennis op. Maar de leerlingen die je binnenkrijgt, zitten in september altijd op hetzelfde niveau. Zo lijkt het alsof ze dommer worden. Maar dat is niet correct: jij wordt slimmer. Ga daarom niet zomaar uit van veel voorkennis en trek die zo snel mogelijk voor al je leerlingen gelijk. Anders vertrouw je zeer sterk op wat ze thuis meekrijgen en vergroot je de kloof tussen meer en minder bevoordeelde jongeren.”
Niet alle leraren geven les in hun vakexpertise of met een vereist bekwaamheidsbewijs. Een probleem?
Daniël Muijs: “Vakexperten etaleren veel liefde en passie voor hun vak. Ze beïnvloeden veel meer dan alleen schoolresultaten. Ze pakken hun leerlingen mee in de leerstof, inspireren ze en bepalen soms hun toekomst. Hoe vaak is die sterke, bevlogen vakleraar geen wegwijzer naar een studierichting in hoger onderwijs?”
“Alleen moeten leraren soms vakken geven die buiten hun kernkennis liggen. Onvermijdelijk, zeker met het lerarentekort. Een leraar Nederlands schuift naar Duits of PAV, een bioloog vult wiskunde-uren omdat bedrijven met hoge loonbriefjes potentiële wiskundeleraren onderwijs uitjagen. Vaak een probleem: niet alleen omdat je je leerlingen 3 stappen voor moet blijven, maar ook omdat je misvattingen kan versterken.”
Samenwerken met andere scholen en leraren helpt om zwakke punten van jouw aanpak weg te werken
Daniël Muijs
Hoofd Onderzoek Britse inspectie
“Als universiteitsdocent moest ik ‘Human Resources Management’ geven, toen de prof met slaande deuren en al zijn cursusmateriaal vertrok. Wat ik als niet-specialist deed: op Google en Amazon tekstboeken zoeken, die lezen en dan doceren. Studenten waren best tevreden over mijn lessen. Maar ik niet: sommige tekstboeken waren niet eens up-to-date.”
“Daarom moeten we professionele ontwikkeling rond vakkennis inbouwen. Zeker in Engeland vergeten we dat vaak. Onze bijscholingen focussen op generieke pedagogische vaardigheden, zoals algemene leerstrategieën of klasmanagement. Nuttig, maar elke leraar – zeker wie buiten zijn vakgebied lesgeeft – moet voldoende ruimte krijgen om zijn vakkennis te verdiepen.”
Kunnen zij-instromers extra vakkennis binnenbrengen?
Daniël Muijs: “Zeker. Die moet je dan weer pedagogisch extra scholen. Want het is niet omdat je een bekwame bankier was dat je goede lessen economie geeft. Dat ondervindt een Britse topjournalist die de laatste jaren van haar carrière als leraar iets terug wil geven aan de maatschappij. In haar blogs geeft ze toe dat ze – ondanks een rijke voorraad vakkennis en verhalen – struggelt met haar pedagogische aanpak. Logisch: lesgeven vraagt een heel andere set aan vaardigheden dan stukken schrijven of een onderneming runnen.”
Is er een stukje vakkennis verloren gegaan in onderwijs?
Daniël Muijs: “Kennis wijkt al enkele decennia voor universele vaardigheden zoals kritisch denken. Waarom moeite doen als je altijd een zoekmachine in je broekzak hebt? Geen goed argument. Je hebt kennis in je langetermijngeheugen nodig om te leren. Daaraan koppel je nieuwe inzichten. En ook vaardigheden – zeker kinderen kunnen die niet zomaar toepassen in andere contexten – bouw je niet op los zand.”
“Zelfs bewegingsvaardigheden hebben een stuk kennis nodig. Leren voetballen bijvoorbeeld. je moet de spelregels kennen, maar ook weten dat je met je handen van de bal blijft, dat je niet met je tip trapt, zoals kinderen intuïtief doen. Daarom moet je vaardigheden aanleren binnen een vak. Een uurtje kritisch denken inlassen en ervan uitgaan dat kinderen dat dan goed toepassen in geschiedenis, wetenschappen en taal, voldoet niet.”
Zijn leraren zich meer gaan richten op eindtermen, minder op leerplandoelen?
Daniël Muijs: “Dat zou me niet verbazen. Vaak worden minimumdoelstellingen gezien als de eindstreep die je moet bereiken. Extra meters maken we dan niet. Terwijl we ambitieuzer mogen zijn. Met het lerarenteam nadenken over een uitdagend curriculum: welke extra kennis en vaardigheden willen we meegeven en hebben leerlingen nodig om comfortabel de stap te zetten naar een volgende leerfase in je curriculum, naar een volgend leerjaar.”
Vakkennis als medicijn tegen dalend onderwijsniveau. Welke andere zie je nog?
Daniël Muijs: “Ten eerste: ambitie en hoge verwachtingen voor alle leerlingen. Ten tweede: inzetten op kwaliteit van de leraar. Zowel de instroom en kwaliteit van de lerarenopleiding bewaken als professionele vorming inroosteren. Leraren vinden in hun bomvolle takenpakketten nauwelijks tijd om zich bij te scholen. Terwijl we weten uit onderzoek: samenwerken met andere scholen, andere leraren helpt je om zwakke punten van jouw aanpak weg te werken. En dat leraren het best – en ook het liefst – leren van elkaar.”
“Mijn derde medicijn: sterker leiderschap. Hoe trekken we goede directeurs aan, met kennis en vaardigheden om school te leiden? En hoeveel vrijheid krijgen ze aan het stuur van hun school? De culturele verschillen zijn groot: in Cyprus hebben directeurs niets in de pap te brokken, in Engeland krijgen directeurs bijna carte blanche van het ministerie.”
Log in om te bewaren
Zet jezelf, je collega’s en je school in beweging met de 6 adviezen in het gratis e-book 'Onderwijsvernieuwing'.
Download gratis het e-book
Raf Feys (@FeysRaf)
15 januari 20201."Zijn leraren zich meer gaan richten op eindtermen, minder op leerplandoelen?"
NEEN! Leerkrachten en auteurs van methodes richten zich op de leerplannen en b.v. ook taalvisie van de koepel. Voor het opstellen van methodes wiskunde voor elk leerjaar bieden eindtermen zesde leerjaar lager onderwijs ook al te weinig steun, maar wel de leerstofpunten per leerjaar in een goed leerplan.
2.Op bijscholingen is er inderdaad al vele jaren te weinig aandacht voor de vakdidactiek.
3.Vlaanderen haalde voor TIMSS-1995 voor 10- en 14-jarigen en voor PISA-2000 nog wereldtopscores met leerkrachten die een 2-jarige/3-jarige opleiding genoten. Ook voor TIMSS-wiskunde -2015 voor 10-jarigen en voor PISA-2015 behaalden Vlaamse leerkrachten nog opvallend hogere leerresultaten dan leerkrachten uit Frankrijk met een 5-jarige universitaire opleiding.
Riet Hermans
15 januari 2020Zonder grondige ! Vakkennis kan een leraar niet aan de slag. Vernieuwingen en sociale projecten en leuke invalshoeken allerhande leiden tot chaos en inzichtloodheid. Zonder grondige vakkennis geen kans op degelijk onderwijs. Waarbij een gedegen evaluatie hoort en onmiddellijke respons.
G. De Vos
19 januari 2020In TSO en BSO worden leerinhouden beter afgestemd op het profiel van de leerlingen. Omdat retentie en motivatie belangrijk zijn, wordt ingespeeld op audiovisuele, motorische en affectieve geheugens. Werkgevers en hogescholen zijn tevreden over de competenties. Jeff Bezos heeft bij Amazon digitale presentaties verboden. Er moet interactie zijn. Aan hogescholen moeten studenten zelf bronnen raadplegen en hun inzichten toetsen aan die van hun docenten en medestudenten. CLB's en lagere scholen geven leerlingen het best een inschatting mee van het belangstellingsgebied en het niveau van verbale informatieverwerking. Voorlopig geen adviezen ASO meer. Laat universiteiten zich beperken tot masters. 10% geslaagden in het eerste jaar is te weinig. Te duur en schadelijk voor de persoonlijkheidsvorming.
Laat een reactie achter