Iedereen is wel eens somber, bang, verdrietig, erg boos of in de war. Dat is normaal. Soms zijn die gevoelens zo hevig of duren ze zo lang dat je niet meer normaal kan functioneren. Wie zelfdodingsgedachten heeft, wil niet zozeer dood, maar wil vooral niet op deze manier verder leven.

Signalen

Het is moeilijk om mogelijk suïcidaal gedrag bij leerlingen te herkennen. Je kan wel alert zijn voor signalen die aangeven dat het niet goed gaat. Deze signalen betekenen niet per definitie dat een leerling suïcidaal is. Ze kunnen ook wijzen op een ander probleem.

Directe uitspraken

“Ik wil niet meer leven”, “Ik wou dat ik dood was”, “Ik ga er een eind aan maken”, “Wat voor zin heeft mijn leven nog” …

Indirecte uitspraken

“Ik zie het niet meer zitten”, “Niemand kan mij helpen”, “Ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden”, “Ik ben toch voor niks goed, niemand kan mij helpen”…

Gedrag

De leerling isoleert zich, is lusteloos, kan zich niet concentreren, zijn schoolresultaten gaan achteruit, hij verwaarloost zijn uiterlijk, gaat overdreven alcohol gebruiken, barst in plotse huilbuien of woede-uitbarstingen uit, spijbelt, krast zichzelf, is vaak bezig met de dood …

© Jonas Roosens

Risicofactoren

Bij zelfdoding speelt altijd een combinatie van veel risicofactoren een rol: een psychiatrische ziekte (depressie, middelenmisbruik …), een negatieve kijk op de wereld, zichzelf, de toekomst, geen uitweg meer zien, verlies van vrienden of familie, problemen met de gezondheid, grensoverschrijdend gedrag in het gezin, er niet bij horen, suïcidepoging binnen de familie of vriendenkring, psychiatrische ziekte bij een gezinslid, persoonlijke kenmerken zoals impulsiviteit, perfectionisme, faalangst, een beperkt probleemoplossend vermogen …

Beschermende factoren zijn een positief zelfbeeld, de vaardigheden om oplossingen en hulp te zoeken bij problemen, een ondersteunend netwerk (ouders, vrienden, leraren, sportclub) … Zij beperken het risico.

Vier misverstanden

“Zelfdoding gebeurt plots, impulsief, je kan dat niet tegenhouden.”

Klopt niet. Impulsieve zelfdodingen zijn zeldzaam. Aan een zelfdoding gaat een lang proces vooraf. Eerst zijn er de zelfmoordgedachten: “Ik wil er niet meer zijn”. Die kunnen concreter worden en evolueren naar een suïcideplan: “Ik ga me …”. Een spreekwoordelijke druppel kan ervoor zorgen dat er een suïcidepoging of suïcide volgt. Niet iedereen die zelfmoordgedachten heeft, voert ze ook uit. Dat proces is omkeerbaar, bijvoorbeeld door een goed gesprek.

“Leerlingen die erover praten, doen dat om aandacht te vragen.”

Klopt niet. 75 procent van wie aan zelfdoding gestorven is, heeft een signaal gegeven. Bewust of onbewust trokken ze aan de alarmbel. Hun signalen en hulpkreten vertellen over hun pijn en zeggen dat ze niet meer weten hoe ze verder moeten.

“Wie aan zelfdoding denkt, wil altijd dood.”

Klopt niet. Iemand die aan zelfdoding denkt, ervaart een pijnlijk probleem. Hij ervaart het als ondraaglijk, onoplosbaar en oneindig. De dood lijkt de enige uitweg. De persoon wil niet altijd dood, maar wil een einde aan de ondraaglijke situatie.

“Praten met iemand die aan zelfdoding denkt, verhoogt het risico.”

Klopt niet. Zelfs niet bij mensen met concrete zelfmoordplannen. Praten helpt om gedachten bespreekbaar te maken en het suïciderisico in te schatten.