Kristof De Witte: “We namen de scores op de Interdiocesane Proeven (IDP) van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen onder de loep. Interessante data omdat leerlingen van het zesde leerjaar van 2019 tot 2022 net dezelfde toets aflegden en je die prestaties dus haarfijn kan vergelijken. Met weinig verrassend nieuws: de resultaten van onze leerlingen blijven dalen.” 

“Wat we ook al wisten uit PISA en andere internationale peilingen, is dat het niveau van de sterkste leerlingen mee zakt. Maar bij deze IDP’s konden we dat preciezer aantonen voor de 5 % sterkste leerlingen. Vooral voor vakken die steeds verder bouwen, zoals taal en wiskunde.”

Kristof De Witte:  “Wie in 2022 op de IDP bij de 5% sterkste leerlingen scoort, loopt in vergelijking met de 5% toppresteerders uit 2019 omgerekend een vertraging op die gelijk staat aan wat een 11-jarige op een schooljaar leert.” 

“We drukken de leervertraging uit in wat een gemiddelde 11-jarige typisch leert over 1 schooljaar zodat het grote publiek een beeld krijgt van de omvang: alsof je de lessen Nederlands 37 weken schrapt voor de 5% sterkste leerlingen van de school. Al spreken we als wetenschappers liever in standaarddeviaties. Veel preciezer, maar geen kat die je begrijpt.”

Kristof De Witte: “Moeilijke vraag. De daling is al lange tijd voelbaar. Sinds enkele jaren verzeilen we in een ‘perfecte storm’. Eerst zette corona de zaken nog meer op scherp. Daarna werd het lerarentekort steeds nijpender. In 2021 had bijna de helft van de scholen te kampen met niet ingevulde vacatures, in 2022 was dat voor 7 op de 10 scholen het geval.”

“Ons onderzoek suggereert een verband met het lerarentekort: in scholen met meer vacatures scoren leerlingen ook lager. Dat plekjes niet ingevuld raken, ligt ook deels aan het gestegen ziekteverzuim na corona. Een verontrustende tendens in elke beroepsgroep, maar omdat schoolteams al zo krap zaten, stijgt de druk nog sterker op wie wél overeind blijft.” 

“Een vicieuze cirkel dus. En als er veel werk op de plank ligt – lees: als de onderwijskwaliteit daalt – heb je ook veel handen nodig. Je kan het lerarentekort en de dalende resultaten niet zonder meer als oorzaak en gevolg aan elkaar koppelen. Maar het lerarentekort helpt ons onderwijs zeker niet vooruit.”

Kristof De Witte: “Er zijn veel oorzaken. Ongelijkheid is er ook eentje. Grote ongelijkheid is voor niemand goed. Niet in ons onderwijs, niet in onze samenleving. Niet voor de kwetsbare leerlingen, en ook niet voor de sterke. Zelfs toen de PISA-resultaten nog reden voor een feestje waren, broeide er al iets onder de oppervlakte: bijna nergens was de invloed van sociale achtergrond op schoolse prestaties zo groot als in Vlaanderen.”

Kristof de Witte: “Op zijn minst een oproep om hen niet uit het oog te verliezen. Niet ten koste van andere leerlingen natuurlijk. Niemand heeft baat bij een polariserende keuze voor de ene of de andere groep. Of niveauverschillen die de leraar niet meer kan belopen.”

“Bijkomende systeemfout: de ongelijkheid tussen schoolteams. Teams met veel ervaring weten de dalende curve om te buigen. Dat is een duidelijk lichtpunt in onze bevindingen. Maar jonge leraren staan vaker in onderbemande scholen voor een kwetsbaar publiek. Net op plekken waar expertise dubbel telt, moeten zij het vak leren.” 

“Wie die eerste jaren doorstaat en niet uit het onderwijs verdwijnt, trekt bovendien vaker naar een school met een meer kansrijk publiek. En dus slaat het lerarentekort bij die jonge teams de grootste wonden. Zo blijven scholen met een kwetsbaar publiek achterop hinken.”

Kristof De Witte: “Net zoals er geen eenduidige oorzaak is, zullen we ook geen silver bullet vinden die al onze problemen van tafel veegt. We moeten blijven leren van elkaar en digitale middelen efficiënter inzetten zodat we tijd vrijmaken om leerlingen meer op maat te begeleiden. Differentiëren is een deel van de oplossing – vaak makkelijker gezegd dan gedaan, want je hebt maar 2 handen.”

“Wat ook kan helpen is een gezonde mix van jonge en ervaren leraren in élk team. Alleen zo krijgen starters tijd en tools om klasmanagement in de vingers te krijgen. Alleen zo versterken teams de ongelijkheid tussen scholen niet.”

“Nog een piste: in het curriculum focussen op wat echt telt. Eerste hulp, een rijbewijs op school, verkeerslessen: allerlei maatschappelijke vragen worden met de grootste vanzelfsprekendheid in het mandje van de leraar gelegd. We mogen niet uit het oog verliezen wat ons doel is in de lagere school. Ervoor zorgen dat elk kind vlot kan lezen, schrijven en rekenen.”

Kristof De Witte: “Dat het ambitieniveau zakt, past in een bredere maatschappelijke evolutie. Voor leraren én ouders een herkenbare evenwichtsoefening tussen welbevinden en presteren. Zeker als je weet dat de gevolgen van corona nog steeds een negatieve impact op het welbevinden van jongeren hebben, met lange wachtlijsten in de psychosociale zorg tot gevolg. En Vlaamse leerlingen internationaal bekeken niet goed scoren als je naar hun schoolse motivatie peilt.” 

“Ook die discussie mogen we niet bekijken als een keuze tussen welbevinden of presteren. Als leraar probeer je de capaciteiten van elke leerling maximaal te ontwikkelen door les te geven vanuit hoge verwachtingen. Het Pygmalion-effect werd keer op keer onderzocht en de conclusie is duidelijk: met hoge verwachtingen breng je élke leerling verder.”

Kristof De Witte: “Als we de dalende trend in onderwijs willen keren, hebben we iedereen nodig. Ook de ouders: zij hebben het vaak druk, en dus duikt bij hen snel de reflex op om taken in het mandje van de school te leggen. Niet enkel bij ouders die zich niet zeker genoeg voelen om hun kind te begeleiden. Ook bij de hoogopgeleide tweeverdieners die de scholing van hun kinderen door tijdsgebrek zo veel mogelijk uitbesteden. Investeren in ouderbetrokkenheid loont.” 

“Ook de zomerscholen bewijzen hun nut. Extra instructietijd in kleine groepen met ervaren leraren en de focus op kernleerstof: niet verwonderlijk dat dit initiatief een succesrecept is om de achterstand bij minder sterke leerlingen te beperken. Onderzoek bevestigt ook dat onze lange zomervakantie negatieve gevolgen heeft. Bij kwetsbare leerlingen het sterkst, maar door die 2 maanden stilstand gaan bij elke kind inspanningen van het voorbije schooljaar verloren.”

Kristof De Witte: “Het doet pijn als je keihard werkt en telkens weer moet horen dat het slecht gesteld is met ons onderwijs. Natuurlijk moet je als leraar je eigen aanpak in vraag durven stellen. Maar laat dat je geloof in jezelf en je job niet aantasten. Als ons onderzoek 1 ding nóg maar eens bewijst, is het wel dat je als leraar het verschil maakt. Want als jij wegvalt, zijn je leerlingen daar de dupe van.”

“Wist je dat 3 jaar na elkaar les van een sterke leraar de kloof tussen kansarme en kansrijke leerlingen volledig kan dichten? Jouw impact op de toekomst van jonge mensen blijft gigantisch. Ga maar eens na in welke andere job je dát kan vertellen.”