Vlaanderen
Klasse.be

Specialist

Hoe dealen we vandaag met het lerarentekort?

  • 23 juni 2022
  • 8 minuten lezen

Het lerarentekort is niet snel weggetoverd, maar we moeten er intussen wel mee verder. Het onderwijsveld zal de krachten moeten bundelen. Jan Royackers (Schoolmakers) en Filip Van Droogenbroeck (VUB) zoeken hoe leraren, scholen en beleid op korte termijn een steentje kunnen bijdragen. Met bijvoorbeeld duidelijke klasregels in de klas, een sterk hr-beleid en meer steun voor starters in de grootstad.

Jan Royackers: “Denk out of the box om nieuwe leraren aan te trekken: laat een ouder of kennis eens een gastles geven over hun job.”

4 manieren om als leraar je job haalbaar te houden

Jan Royackers, expert didactiek en schoolontwikkeling: “Zorg voor rust en structuur in de klas. Dat is goed voor je leerlingen én voor jezelf. Bovendien is het randvoorwaarde nummer 1 om tot goed leren te komen.”

“Ongewenst gedrag bij leerlingen jaagt veel leraren uit het onderwijs, vertellen directeurs me. Leerlingen zijn de afspraken wat vergeten, na anderhalf jaar onderbroken schooltijd door corona. Met duidelijke en eenvoudige gedragsregels, zorg je er als leraar voor dat je energie vooral naar boeiende lessen kan. In ‘Regie in de klas’ beschrijft Tom Bennett van ResearchED hoe je met routines in een viertal stappen gewenst gedrag kan bereiken. Ga rustig naar de klas, rechtstreeks naar je plaats, neem je materiaal en je schrijfgerief …”

“Bouw je lessen ook zo veel mogelijk op volgens een vast stramien: zeg wat je gaat doen, check wat leerlingen nog weten van de vorige les, breng nieuwe leerstof aan, oefen daarop. Dat vraagt wat discipline, maar na een paar weken merkt zelfs de meest anti-autoritaire leraar hoe veilig en rustig leerlingen zich voelen dankzij die vaste structuur. En hoe comfortabel lesgeven dan wordt.”

Jan Royackers: “Consequent klasmanagement flankeer je het best met verbinding. Begroet je leerlingen hartelijk bij het binnenkomen van het klaslokaal, en wees authentiek als leerkracht. Zet zeker na corona in op de band tussen leerlingen onderling. Schakel oudere leerlingen bijvoorbeeld in voor de organisatie van middagactiviteiten. Trap samen een balletje of speel een partijtje schaak. Scholen met middagactiviteiten hebben veel minder ongewenst gedrag. Verveling krijgt namelijk minder kans, en het zorgt voor wat luchtigheid tussen de lessen en toetsen door. ”

Jan Royackers: “Met collega’s samenwerken aan een examen of cursus kan erg verbindend zijn én neemt elke individuele leraar werk uit handen. Het is dan wel de kunst om goede vergaderskills aan de dag te leggen. Als leraren succesvol een gemeenschappelijk doel nastreven, wordt een vakgroep een energiegever in plaats van vreter.”

“Daarnaast is het raadzaam dat leraren ergens met zorgen en twijfels terecht kunnen. In vakgroepen waar een veilige sfeer hangt of bij collega’s kan je ventileren: ‘Bij mij in die klas lukt het gewoon niet, kunnen jullie me tips geven?’ Zit je zelf niet met een ei, stel je dan ontvankelijk op naar collega’s. Elkaar steunen is van onschatbare waarde.”

Jan Royackers: “Zomervakantie voor de deur? Trek de stekker er dan eens echt enkele weken uit. Soms zijn er al een paar weken voorbij voor leraren het schoolse achter zich kunnen laten. Baken heel goed af wanneer je werkt voor school. Heb je de derde week van juli thuis een lesidee? Kruip dan niet meteen achter je bureau. Bouw ook tijdens het schooljaar voldoende rustmomenten in om te recupereren van verbeter- of organisatiestress.”


Filip Van Droogenbroeck: “Ongeveer 23% van de leraren wil na hun zestigste aan de slag blijven als hun takenpakket dan wordt aangepast.”

Hoe houden scholen hun team voltallig?

Filip Van Droogenbroeck, socioloog en onderzoeker TALIS: “Een goed personeels- en hr-beleid is cruciaal in tijden van lerarentekort. Het TALIS-onderzoek toont dat aanvangsbegeleiding en een mentor bijdragen om beginnende leraren in de job te houden. Leraren betrekken bij beleidsprocessen en co-eigenaarschap creëren, is ook een grote zingever.”

Jan Royackers: “Durf out of the box denken om nieuwe collega’s aan te trekken. Leg een lijst aan van mogelijke gastdocenten. Laat een ouder of kennis eens een gastles geven over hun bedrijf of job. Je loodst ze binnen in je schoolcultuur en laat ze laagdrempelig ervaren hoeveel adrenaline vrijkomt als je bevlogen voor een groep jongeren staat.”

“Peil tijdens functioneringsgesprekken met ervaren collega’s naar hun essentiële noden: waarom ben je ooit in het onderwijs gestapt? Heb je het gevoel dat je dat kan realiseren, dat je in je drive zit? Probeer elke leraar per schooljaar 1 vak, jaar of project te gunnen dat hij héél graag doet. En zorg ervoor dat die opgebouwde expertise blijvend benut kan worden. Die vrijheid geeft je leraren zuurstof.”

Filip Van Droogenbroeck: “In vergelijking met andere Europese landen zijn er in Vlaanderen minder 60-plussers aan de slag in het onderwijs: maar 6% tegenover 20% in de overige Europese landen van het TALIS-onderzoek. In 2011 onderzochten we de motieven van leraren al om vervroegd uit het onderwijs te stappen. Ongeveer 23% gaf aan na hun zestigste aan de slag te willen blijven op voorwaarde dat hun takenpakket wordt aangepast. 82% vond mentorschap heel waardevol. Zoiets kan natuurlijk nooit voor alle leraren, maar misschien kunnen scholen de contacturen bij die doelgroep wat verminderen en in overleg aanvullen met administratieve of coördinerende functies.”

Zou hou je de job aantrekkelijk voor je seniors:

Jan Royackers: “Kiezen is winnen: stel geen 7 beleidsprioriteiten, maar selecteer er 1 of 2 en werk daar voldoende lang aan. Zo behoud je focus én boek je ook resultaten, wat dan weer motiverend werkt. Denk met je team goed na over wat echt moet. “Randfenomenen en werkgroepen die weinig met de kern van de zaak te maken hebben, zetten we in crisistijd even on hold”, hoor ik van directeurs. De inspectie acht die overlegmomenten wenselijk om kwaliteitsvol onderwijs aan te bieden, maar personeelsvergaderingen van 2 à 3 uur kan je (deels) vervangen door een nieuwsbrief en inkorten tot 1 uur.”


Jan Royackers
Jan Royackers: “Pak ongewenst gedrag aan met structuur in de klas én verbindende middagactiviteiten. Dat maakt de job van leraar zoveel comfortabeler.”

Hoe kan het beleid leraren en scholen ondersteunen?

Filip Van Droogenbroeck: “Er is een algemene krapte op de arbeidsmarkt door onder andere de voorspelde pensioneringsgolf. Het onderwijs moet daardoor concurreren met andere sectoren om nieuwe collega’s aan te trekken. Maar bij zij-instromers zit nog groeipotentieel in Vlaanderen: in de 14 landen van het TALIS-onderzoek heeft gemiddeld 1 op de 3 leraren minstens 2 jaar werkervaring buiten het onderwijs. In Zweden en Noorwegen is dat zelfs meer dan 48% van de leraren, maar in Vlaanderen en Wallonië had minder dan 20% van de leraren ooit een andere baan. Verlaag daarom maximaal de drempels voor zij-instromers. Voorzie bijvoorbeeld voldoende middelen voor aanvangsbegeleiding.”

Filip Van Droogenbroeck: “Volgens TALIS-data schiet Vlaanderen echt uit op vlak van diversiteit: zo heeft ongeveer 45% van de scholen meer dan 10% leerlingen van wie de moedertaal niet de instructietaal is, tegenover 25,3% in Europese vergelijkingslanden en 19,8% in de top-6 van de PISA landen. Onze leraren worden daar in de lerarenopleiding te weinig op voorbereid: maar 34% van de leraren eerste graad en 40% leraren lager onderwijs kreeg vorming over lesgeven in een multiculturele of meertalige setting. Ook in de rest van Europa krijgen leraren daar weinig vorming over, maar onze leerlingensamenstelling is wel het meest divers.”

“In grootsteden is de uitstroom van leraren groter dan op het platteland. Leraren in scholen met een meer divers leerlingenpubliek hebben gemiddeld minder ervaring. Ze volgden vaker een 1-jarige specifieke lerarenopleiding na universitaire studies dan een uitgebreidere, geïntegreerde lerarenopleiding, blijkt uit TALIS-data. Ze onderwijzen vaker vakken waarvoor ze geen onderwijsbevoegdheid hebben, kunnen minder tijd aan effectief lesgeven besteden en schatten hun eigen functioneren en doeltreffendheid lager in. Ze geven vaker aan dat ze van school willen veranderen. Zulke observaties wijzen op de nood aan een specifiek beleid om leraren aan te trekken in de grootsteden, bijvoorbeeld met een grootstedelijke bonus en aangepaste aanvangsbegeleiding. Ook de lerarenopleiding kan leraren nog beter voorbereiden op lesgeven in een multiculturele context.”

Jan Royackers: “Pedagogische begeleidingsdiensten kunnen scholen begeleiden bij het bepalen van beleidssprioriteiten en daar een beleidsplan rond opstellen.”

“Scholen hebben vaak pas laat duidelijkheid over gekleurde middelen, bijvoorbeeld voor gelijke onderwijskansen of aanvangsbegeleiding. Dat creëert onrust bij directies en leraren. De overheid communiceert het best tijdig over die middelen. Dat is soms moeilijk, bijvoorbeeld als er een nieuwe cao is met middelen voor kerntaken, of extra uren voor ondersteuning.” 

“Maar nu gaan directeurs de zomervakantie in zonder aan nieuwe leraren te kunnen zeggen welk inlooptraject ze aanbieden. Dat zou de overheid toch kunnen vermijden. Scholen willen ook graag meer ongekleurde middelen kunnen inzetten in functie van de noden van hun school.”


AGODI geeft graag mee dat verschillende telmomenten, het rechtzetten van foute gegevens in Discimus en berekeningen gebaseerd op de telgegevens van álle scholen ervoor zorgen dat bepaalde pakketten pas midden tot eind eind juni kunnen worden toegekend. Pakketten voor aanvangsbegeleiding en kerntaken in het secundair onderwijs kunnen bijvoorbeeld pas bepaald worden nadat de basispakketten voor álle scholen berekend zijn. AGODI tracht de werking te optimaliseren en streeft ernaar om via een digitaliseringsproject in de toekomst simulaties van omkadering voor scholen ter beschikking te stellen.

Femke Van De Pontseele

Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels

Log in om te bewaren


Laat een reactie achter