Specialist
Wat als een leraar kindermishandeling vermoedt?
“Minstens 1 leerling in elke klas krijgt thuis te maken met een vorm van kindermishandeling. En het duurt soms jaren voor een school of CLB de signalen van kindermishandeling oppikt op school”, zegt Marleen Sterckx, coördinator van het VCLB in Vilvoorde. “Als leraar mag je je buikgevoel niet negeren.”
© Illias Teirlinck
Marleen Sterckx: “Bij kindermishandeling is een kind het slachtoffer van actief fysiek, psychisch of seksueel geweld. Bij passief geweld spreken we van kinderverwaarlozing.”
“Wanneer het geweld zich voordoet binnen het gezin, spreken we van intrafamiliaal geweld. Ook als een kind geweld tussen andere gezinsleden ziet of hoort, bijvoorbeeld hoogoplopende ruzies tussen de ouders, is er sprake van kindermishandeling.”
“Kindermishandeling heeft een grote impact op de ontwikkeling van kinderen. Het gaat gepaard met gevoelens van angst, schuld, schaamte en verantwoordelijkheid. En als niemand het kind helpt, kan het tot een levenslang trauma leiden. Daarom is het belangrijk dat een leraar weet wat kindermishandeling is en de signalen kan herkennen op school.”
4 misverstanden over kindermishandeling
1. Ouders doen hun kind bewust pijn
Marleen Sterckx: “Het maatschappelijke beeld van ‘onmenselijke ouders’ klopt niet. Het overgrote deel van de ouders die hun kind mishandelen, doet dat uit onmacht. Vaak hadden ze zelf een zware opvoeding of kenden ze veel tegenslagen. Ze hebben weinig draag- of veerkracht en verliezen snel de controle over hun emoties.”
“Verschillende stressoren kunnen de oorzaak zijn: een levensgebeurtenis, zoals een relatiebreuk of de komst van een baby. Maar ook: de combinatie van werk en gezin of financiële zorgen. Ouders die nooit leerden om zichzelf te reguleren in zulke situaties, lopen meer risico om over te gaan tot mishandeling.”
2. Mishandelde kinderen willen weg bij hun ouders
Marleen Sterckx: “Kinderen die mishandeld worden, zijn de meest loyale kinderen. Ze zijn ervan overtuigd dat wat hen overkomt, hun eigen schuld is. Jonge kinderen gaan er bovendien van uit dat wat er thuis gebeurt, ‘normaal’ is. Kinderen willen hun ouders beschermen. Op school spreken ze niet over hun thuissituatie, uit angst voor de gevolgen. Hoe zal papa of mama reageren? Wat als ze niet meer thuis mogen wonen?”
“Kinderen willen niet weg bij hun ouders, ze willen alleen dat de mishandeling stopt. Want een gezinssituatie is nooit zwart-wit: er is geweld, maar er zijn ook veel fijne momenten. Ouders kwetsen hun kind niet met opzet. Achteraf voelen ze spijt en schaamte. Ze doen extra hun best om het goed te maken.”
3. Mishandeling gebeurt vooral in kwetsbare gezinnen
Marleen Sterckx: “Intrafamiliaal geweld komt voor in alle bevolkingslagen. In kwetsbare gezinnen is het sneller zichtbaar: een kind komt bijvoorbeeld naar school met blauwe plekken. In middenklassegezinnen is mishandeling eerder verdoken, denk aan psychisch of seksueel misbruik. Die kinderen dragen misschien nog een groter, onzichtbaar letsel mee.”
“Het gedrag dat leerlingen vertonen, is ook heel divers. De een vertoont gedragsproblemen, is agressief en zoekt snel ruzie. Een ander trekt zich terug, snijdt zichzelf, heeft donkere gedachten. Er zijn ook pleasers die de leraar voortdurend aanklampen. Dat zijn allemaal copingstrategieën: normale reacties op abnormale situaties. Stel jezelf regelmatig de vraag: wat wil deze leerling ons met dit gedrag vertellen? Ook bij copingstrategieën waar de omgeving weinig last van ondervindt.”
4. Mishandeling gebeurt enkel door een volwassene
Eva Van Kelecom, jeugdcriminoloog, doctoreert rond siblinggeweld: “Ook in siblingrelaties – tussen broers en zussen – komt geweld voor: 5% van de jongeren tussen 12 en 18 jaar ervaart dagelijks fysieke of verbale agressie door een broer of zus. Toch blijft het vaak onder de radar omdat het genormaliseerd wordt. Alle broers en zussen maken wel eens ruzie, toch? Maar als het gaat om siblinggeweld, zijn de gevolgen dezelfde als bij kindermishandeling.”
“Mensen wuiven siblinggeweld geregeld weg en bij hulpverleners krijgt het vaak niet de hoofdfocus. Ook voor leraren zijn signalen moeilijker op te merken. Ze voelen bovendien handelingsverlegenheid en twijfelen over de geschikte hulpverlening. De belangrijkste tips: neem signalen van kinderen serieus en pols bij het in kaart brengen van families ook even naar de band tussen de kinderen.”
5. Enkel bij duidelijke signalen kan een leraar iets doen
Marleen Sterckx: “Doordat de signalen van kindermishandeling niet eenduidig zijn op school, blijft het vaak onder de radar. Zichtbaar fysiek letsel komt niet zo vaak voor. Meestal zijn de signalen minder expliciet, het kan jaren duren voor een school die oppikt. Bij gedragsproblemen denkt men – begrijpelijk – niet direct aan kindermishandeling, maar eerder aan bijvoorbeeld ADHD of ASS.”
“Leraren hebben vaak wel een buikgevoel dat er iets niet klopt. Het is belangrijk om daar iets mee te doen. Uit onderzoek blijkt dat een interventie tijdens de jeugd een positief effect heeft op de lange termijn. Voor sommige kinderen is school de enige veilige plek, en de leraar een veilige volwassene.”
Kindermishandeling: mogelijke signalen op school
De signalen hieronder zijn niet eenduidig en kunnen ook het gevolg zijn van iets anders. Vertrouw als leraar op je buikgevoel. Deel je vermoedens met je zorgcoördinator of leerlingbegeleider, maar blijf discreet.
- Lichamelijke mishandeling Onverklaarbare blauwe plekken of breuken, littekens van brandwonden of kale plekken in het haar. Die letsels kunnen aanwijzingen zijn dat een leerling thuis fysiek geweld meemaakt. Ook moe of lusteloos gedrag, algemene gezondheidsproblemen, een lege brooddoos … kunnen wijzen op lichamelijke mishandeling of verwaarlozing.
- Emotionele mishandeling Emotionele mishandeling kan zich uiten in timide gedrag en weinig vrienden. Sommige leerlingen zijn overdreven meegaand of passief, anderen eisen abnormaal veel aandacht op. Andere mogelijke tekenen: spreek- of leerproblemen, zelden spontaan spelen of glimlachen …
- Seksueel misbruik De leerling staat afkerig tegenover lichamelijk contact, of zoekt het net overdreven op. Hij kan teruggetrokken of juist agressief reageren. Sommige misbruikte kinderen vertonen uitdagend seksueel gedrag. Hyperventileren, depressieve gevoelens, onverklaarbare buikpijn … kunnen ook signalen van seksueel misbruik zijn.
De adviezen in dit artikel zijn gebaseerd op een nascholing van de Provinciale Vormings- en Ondersteuningscel van het Vrij CLB Vlaams-Brabant en Hoofdstedelijk Gewest Brussel.
Log in om te bewaren
KLASSE MAGAZINE IN JE BUS?
Word nóg beter in je job, dankzij de verhalen en tips van leraren en directeurs in Klasse Magazine. 4 keer per jaar, voor maar € 10.
Ik word abonnee
Rudi Dierick
23 mei 2025Hmmm, dit artikel negeert zelfs bepaalde vormen van zware kindermishandeling. Zo wordt VGV in dit and niet opgespoord en slechts hoogst zelden gemeld. In buurlanden is dat goed voor ergelmatige intensieve hulpverlening en zware veroordelingen (enkele jaren cel!). Maar hier quasi nooit gemeld, laat staan dat daders en verantwoordelijke ouders vervolgd worden!
En bij veel psychisch geweld tegen kinderen verschuilen scholen én CLB's én huisartsen zich o zo dikwijls achter drogredenen om niet te moeten optreden:; privacy, het woord van de ene tegen de andere (maar het kind moet dan wel evrder blijven sukkelen), ...
Sara Frederix
26 mei 2025Dank je voor je reactie. We begrijpen je bezorgdheid. Over VGV hebben we een apart artikel gepubliceerd, specifiek gericht op hoe scholen hiermee kunnen omgaan: https://www.klasse.be/717669/vrouwenbesnijdenis-vrouwelijke-genitale-verminking-school/.
Het artikel hierboven focust vooral op hoe leerkrachten signalen kunnen herkennen en bespreekbaar maken binnen hun schoolteam – geen eenvoudige opdracht, zeker bij onduidelijke of verborgen situaties. Daarom benadrukken we ook het belang van buikgevoel, overleg en discretie.
Sara, redactie Klasse
Laat een reactie achter