Zo help je vluchtelingen met trauma op school

Vluchtelingen in je klas? De kans bestaat dat ze een trauma hebben. Ze komen vaak uit een andere cultuur, die geen psychische hulpverlening als de onze kent. Waar begin je als je hen wil ondersteunen? Traumapsychologen Najat en Manon geven advies.

Wat is trauma?

“Trauma is een psychisch letsel dat ontstaat na (een) schokkende gebeurtenis(sen). Het is een normale reactie op een abnormale situatie: als je leerling oorlog heeft meegemaakt, dan beïnvloedt die ervaring zijn brein.”

“Reageert je leerling overdreven op een situatie? Mogelijk triggert een gebeurtenis zijn herinnering aan het trauma, waardoor hij dit herbeleeft. Zo kan een busrit of schoolzwemmen een leerling mentaal terugbrengen naar het leven op de vlucht.”

“Op een trigger zijn 3 reacties mogelijk:

vechten: verbale of fysieke agressie, concentratieproblemen
vluchten: weglopen, een opdracht weigeren, sociaal isolement
bevriezen: stil voor zich uit staren, zich overdreven aanpassen (bv. extra lief zijn om geen opmerking te krijgen).”

Najat en Manon - traumapsychologen — **Traumapsychologen Najat en Manon:** “Reageert je leerling overdreven op een situatie? Mogelijk triggert een gebeurtenis zijn herinnering aan het trauma, waardoor hij dit herbeleeft.”

Hoe herken je trauma?

“Omdat trauma veel verschillende symptomen heeft, is het niet gemakkelijk te herkennen. Een leerling kan zich agressief gedragen als reactie op trauma, of juist heel angstig of afwezig. Daardoor verwarren leraren trauma soms met ‘gewone’ leer- of gedragsproblemen.”

“Onderzoek daarom waarom je leerling zich zo gedraagt. Vraag wat er scheelt. Welke emoties ervaart hij? Trek niet te snel conclusies, maar bevraag ook ouders, voogd, OCMW … en leg samen de puzzel. Peil naar de ontwikkeling van je leerling vóór de migratie, vlucht en/of oorlog. Gedroeg hij zich al zo in zijn thuisland, dan kan het ook om iets anders gaan.”

“Als je trauma vermoedt bij kinderen, kan je ook proefondervindelijk werken. Verandert hun gedrag als je traumasensitief werkt? Soms herstellen leerlingen spontaan als hun leven hier weer stabiel wordt en ze zich veilig voelen.”

Trauma van vluchtelingen is complex

“Er is een verschil tussen enkelvoudig trauma, zoals een verkeersongeval, en complex trauma, dat zich meermaals herhaalt. Leerlingen die een verkeersongeval hebben meegemaakt, willen zoveel mogelijk over die gebeurtenis vertellen. Maar leerlingen die gevlucht zijn praten niet snel over wat ze hebben meegemaakt. En als ze dat doen, kan hun verhaal onsamenhangend klinken.”

“Mensen op de vlucht maken het ene na het andere trauma mee: geweld en oorlog, vluchten, een onzeker bestaan in een opvangcentrum … Migratie op zich is ook een trauma, want wie vlucht, verliest veel: familie en vrienden, gewoonten, status … Daarnaast worden ze geconfronteerd met andere moeilijkheden, zoals armoede en racisme.”

“Bovendien weten mensen op de vlucht niet of ze in België asiel zullen krijgen. Daardoor kunnen ze hun leven niet herbeginnen. Als een gezin in de eerste plaats bezig is met overleven, is er geen ruimte om aan trauma te werken. Het beste wat je dan kan doen, is je leerling stabiliteit en een veilig gevoel geven.”

Trauma in andere culturen

“Omdat leerlingen die gevlucht zijn vaak in een andere cultuur zijn opgegroeid, kan het zijn dat ze trauma anders beleven. Mogelijk uiten ze trauma eerder fysiek dan psychisch. Ze klagen bijvoorbeeld over hoofd- of buikpijn. Het kan ook dat ze meer vertrouwd zijn met spirituele therapie, bijvoorbeeld een imam, dan met een psycholoog.”

“Niet-westerse culturen zijn ook minder individualistisch. Grootouders, ooms en tantes zijn vaak nauw betrokken bij de opvoeding. Wie familieleden heeft verloren of achtergelaten, ervaart gemis, schuld en schaamte. Ook missen ze steun om hun trauma te verwerken: misschien gebeurde dat in hun thuisland collectief.”

“Daarom is het belangrijk dat je als school cultuursensitief werkt. Zie jij je eigen cultuur als de norm en veroordeel je alles wat daarvan afwijkt? Dan missen leerlingen die gevlucht zijn de veiligheid die ze zo hard nodig hebben om hun trauma te verwerken. Als jij je openstelt voor hun achtergrond, luistert en vragen stelt, nemen ze sneller je advies aan.”

Zo werk je cultuursensitief aan trauma:

Neem de tijd om je leerling en ouders te leren kennen. Zoek wat jullie verbindt. Besef dat één gesprek niet voldoende is om het vertrouwen te winnen.
Respecteer de cultuur van je leerling en ouders. Onze taal en cultuur zijn een aanvulling, geen vervanging. Als beide culturen naast elkaar mogen bestaan, kan je leerling zich beter ontwikkelen.
Soms is een compromis niet mogelijk. Een pedagogische tik is in België verboden. Leg dat uit aan ouders en benadruk dat jullie beiden het beste voor het kind willen. Zoek van daaruit samen naar mogelijkheden.
Bekijk je eigen opvattingen. Welke onderwerpen maken je emotioneel? Misschien word je angstig of boos door een gesluierde vrouw. Accepteer die gevoelens en parkeer ze als er een moeder met hoofddoek naar het oudergesprek komt. Wie weet verruimt het je blik om er eens over te spreken met collega’s.
Let op de dynamiek van een gesprek. Hoe benader je de ander en hoe reageert die daarop? Als je er bij voorbaat vanuit gaat dat het met die analfabete Afghaan niet zal lukken, heeft hij er ook geen vertrouwen in. Of omgekeerd: een leerling heeft vanaf dag 1 de pik op je, wat doet dat met jou?
Kennis van een cultuur is relatief. Je hoeft je niet volledig te verdiepen in Syrië of Eritrea. Soms is niet-weten zelfs beter, omdat je dan niks invult. En je vermijdt culturaliseren (gedrag toeschrijven aan een bepaalde cultuur: “Marokkanen zijn agressief”).

Wil jij een veilige klas voor leerlingen met een trauma? Lees 10 tips van Najat en Manon en klik op de interactieve kaart om te weten hoe je de inrichting van je klas aanpast.

Meer achtergrondinformatie vind je in de werkmap ‘Trauma- en cultuursensitief werken op school’, die je kan aanvragen bij je CLB. Of volg de gratis online cursus ‘Steun bieden aan vluchtelingenkinderen’ (ca. 4 uur).

Kyra Fastenau