© Eva Vlonk

“Ik werd leraar uit kansarmoede. Eigenlijk droomde ik van een baan als redacteur bij een grote uitgeverij. Ik studeerde Germaanse talen met een leefloon. Toen dat wegviel, moest ik werk hebben. Dus stapte ik naar mijn oude school. Ik kon meteen beginnen.”

“Mijn beide ouders hebben een psychische kwetsbaarheid. Toen ik 10 jaar was, zijn ze gescheiden. De nieuwe partner van mijn moeder wilde niet dat ze medicatie nam, waardoor haar toestand verslechterde. Door zijn gokverslaving belandden we ook in de armoede en zijn we meermaals uit huis gezet.”

“Die gebeurtenissen kleurden mijn schooltijd, maar ik was intelligent en zwom erdoor. Aan de universiteit dook ik in boeken en oude manuscripten. Om tijdens mijn eerste lesopdracht met beide voeten in de harde realiteit te landen. Alle leerlingen in mijn OKAN-klas hadden dezelfde problemen als ik. Afstand nemen was moeilijk.”

Leerlingen onder de radar

“Therapie hielp me om mijn verleden een plaats te geven. En door interims in verschillende scholen te doen, ontdekte ik dat lesgeven me eigenlijk wel ligt. Mezelf in mijn leerlingen herkennen, werd een voordeel in plaats van een sta-in-de-weg.”

“Wisselende resultaten? Ongewettigde afwezigheden? Een leerling die snel overprikkeld raakt of net overdreven relativeert, die te ernstig is voor zijn leeftijd? Dan rinkelt er bij mij een belletje. Vaak gaat het om jongeren die, net als ik, een KOPP-kind zijn. Een kind van ouders met psychische problemen. Elk schooljaar heb ik er 1 of 2 in mijn klas.”

“Psychische problemen gaan meestal gepaard met verdoken armoede. Als een leerling kansarm is geboren, is zijn gezin vaak al bekend bij het CLB en het OCMW. Bij een KOPP-kind is dat niet altijd het geval. Mijn ouders komen allebei uit een bemiddelde familie, maar door hun ziekte verwaterde het contact.”

“Omdat KOPP-kinderen zelfredzaam zijn, pikken leraren de signalen niet altijd op. Als kind regelde ik het huishouden en alle contacten met de buitenwereld. Studeren lukte daardoor niet altijd. Haalde ik voor het ene examen een 4/20 omdat mijn moeder de nacht ervoor hysterisch was? Dan blokte ik de keer daarna zo hard, dat ik 20/20 haalde.”

“Leraren kregen zo een vertekend beeld van mijn persoonlijkheid. ‘Kathelijn is nooit in orde’, klonk het altijd. In plaats van het verplichte Atoma-schrift en dure stiften, kocht ik goedkope balpennen en bundelde ik mijn vellen papier met een elastiekje. Klasgenoten zagen in mij een rebel vanwege mijn zwarte kringwinkelkleding. Bij protesten tegen het schooluniform liep ik vooraan. Terwijl ik niets liever wilde dan 500 frank om een schooltrui te kopen.”

Vechten tegen de bierkaai

“Als leerling verzamelde ik ooit de moed om mijn klastitularis aan te spreken. ‘Mama heeft schizofrenie.’ ‘Ik wist niet dat jij zulke moeilijke woorden kende’, was haar reactie. En toen ging ze koffiedrinken. Dat snijdt nog steeds.”

“Vandaag tonen scholen en CLB’s een enorme wil om leerlingen te helpen. Maar hun goedbedoelde adviezen zijn vaak doordrongen van middenklasse-denken. Tegen een leerling die thuis alle verantwoordelijkheid draagt, kan je niet zeggen: ‘Kies voor jezelf’. Voor een KOPP-kind is dat geen prioriteit. Het voelt zelfs als verraad tegenover de zieke ouder.”

“We hadden ooit een leerling die, na een periode van afwezigheid, uit zichzelf bij de school aanklopte. Er ontstond direct een conflict. Toen het meisje even alleen was, had ze uit zenuwen een sigaret opgestoken. Einde verhaal. Terwijl ze al vanaf haar negende fysiek verslaafd was aan nicotine.”

“Als een ouder psychisch niet in orde is, dan scheelt er ook iets aan het kind, redeneren sommige leraren. Kwaad ben ik dan! Niemand is het nettoproduct van zijn opvoeding. Anders leefden we nog altijd in grotten. In discussies vocht ik vaak tegen de bierkaai. Inmiddels heb ik een andere manier gevonden om te vechten: via mijn boeken.”

© Eva Vlonk

Leraar én schrijver

“Na een aantal jaar lesgeven lonkte de literaire wereld nog steeds. Ik besloot een sabbatjaar te nemen en een roman te schrijven. Tot ik op de valreep een lesopdracht met een mooi rooster vond. In mijn thuisstad, bij een directeur die ook boeken schreef!”

“Op zijn advies stortte ik me in het schooltoneel. Daar ontdekte ik dat lesgeven en schrijven voor mij onlosmakelijk verbonden zijn. In een atheneum met 1500 leerlingen stormen de verhalen op je af. Stoten uitsteken of met stoelen smijten, daar zit altijd meer achter.”

“Op een gegeven moment had ik een aantal leerlingen die begeleid zelfstandig woonden. Dat vormde de inspiratie voor mijn eerste jongerenroman. ‘Zwerfsteen’ gaat over een 17-jarige jongen die er alleen voor komt te staan als zijn moeder in de gevangenis zit. Inleven was niet moeilijk. Ook ik stond al vroeg op eigen benen.”

“Daarna waagde ik me aan een autobiografisch geïnspireerde roman. ‘Tot de zon aan de horizon vriest’ is het liefdesverhaal van 2 jongeren met een psychisch kwetsbare ouder. Hun gezinnen gaan daar elk op hun eigen manier mee om. Wat de beste oplossing is, laat ik open.”

De beperkingen van fictie

“Ik breng nooit letterlijk mijn eigen verhaal of dat van een leerling. In plaats daarvan spreek ik met zo veel mogelijk jongeren die in dezelfde situatie zitten. In al die verhalen zoek ik naar parallellen. Wat is typisch voor jongeren met een moeilijke thuissituatie? En wat hoort bij de persoon zelf? ”

“In mijn boeken zorg ik voor lichtpuntjes: het hoofdpersonage is knap, ze heeft een lieve vriend. In werkelijkheid kennen problemen een sneeuwbaleffect. Ouders verliezen hun job, waarna het kind moet gaan werken en geen diploma haalt. Fysieke klachten blijven onbehandeld. En dan is er nog de verveling en voorspelbaarheid. ‘Mevrouw, mijn leven is precies een slechte B-film’, zei een leerling ooit.”

“Pas nu ik mezelf weerspiegeld zie in mijn leerlingen, besef ik ten volle hoe moeilijk mijn jeugd was. En zie ik in dat ik moet loslaten. Voor mijn leerlingen blijf ik een leven lang vechten, maar zelf wil ik me niet meer identificeren met mijn verleden. Ik ben veel meer dan een KOPP-kind.”