Mensenrechten in Mechelen.

De student die een tank trotseert op het Tiananmenplein in ’89. Dat beeld zien we op een levensgrote foto in Kazerne Dossin. Het doet de zesde- en zevendejaars tso en bso van Richtpunt Campus Zottegem nadenken over hun rol in de verdediging van mensenrechten. “Doe je mee of zeg je nee?” vraagt gids Filip. Die vraag vormt de rode draad van de rondleiding die redacteur Klara meevolgt.

Op het binnenplein van Kazerne Dossin werden tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden verzameld en met de trein getransporteerd naar Auschwitz. De foto’s van die 25.680 slachtoffers bekleden de binnenmuur van het museum. Wat zich in Mechelen heeft afgespeeld, en hoe het zover is kunnen komen, hoeft leraar zedenleer Mario straks niet uit te leggen. Zijn leerlingen zijn na vandaag 8 inzichten rijker, zonder ‘zedenpreken’.

Ze zagen er anders uit en werden zondebok

Bij aankomst bekijken de 40 zesdejaars tso en 21 zevendejaars bso Houtbewerking, Elektriciteit, Mechanica en Carrosserie een introfilm in het auditorium. De film toont in 15 minuten wat zich op deze site heeft afgespeeld. Hoe Joden al eeuwenlang gepest werden en de schuld kregen van alles wat fout ging. Hoe zelfs antidiscriminatiewetten niet opkonden tegen de kracht van die onjuiste verhalen. Fake news blijkt van alle tijden.

De vergelijking met schijnbaar onschuldige pesterijen en uitsluiting komt aan. “De leider voelt zich machtig, meelopers voelen zich deel van de groep, en wie niet akkoord gaat, houdt zich op de achtergrond.” Dat zo’n mechanisme al vaker leidde tot genocide en uitroeiing, leren we uit de docufilm. Leraren Mario, Sjanko en Karolien hoeven niet tussen te komen om de groep stil te krijgen.

Waarom deden ook Belgen daaraan mee?

Was er dan geen verzet? In groepjes van 17 volgen we onze gids Filip naar het bewuste binnenplein aan de overkant van de straat. Filip toont ons de enige overgebleven foto van het binnenplein tijdens WO II. Een zwart-witbeeld van de Joden op deze ‘Zammel Lage’, wachtend op het beloofde nieuwe leven. “Poort dicht, en dan zat je gevangen.”

Ze werden gepest en vernederd door de Duitse én Vlaamse SS’ers die de kazerne runden. Tot ze met 1000 waren: het aantal Joden dat nodig was om de trein naar Auschwitz te vullen. Slechts 5% kon de gruwelverhalen die Filip ons voorschotelt, nog navertellen. “Sinds de jaren 80 wonen hier mensen. Zou jij hier willen wonen?” vraagt hij. “Als je niet wist waarvoor het had gediend”, antwoordt Jorben.

Bezoekers op de binnenplein van Kazerne Dossin

Van onze groep had niemand het overleefd

“5%, dat is dus 1 op 20 overlevenden”, telt Filip luidop. Hij duidt 12 leerlingen aan. “Jullie stappen van de trein, en gaan meteen naar de gaskamers. Jullie, de andere 5, gaan naar een arbeidskamp.” De leerlingen wisselen geschrokken blikken uit. Aan het einde van de oorlog moesten de Joden naar een ander concentratiekamp in Duitsland. Een tocht van 10 dagen aan 50 km per dag. “Dus”, wijst hij naar de 4 overblijvers, “jullie 2 worden ziek en sterven van uitputting. Jij helpt je compagnon en daarvoor krijg je de kogel.” Vernichtung durch Arbeit, Entlausung en Entlösung. De termen en hun betekenis zinderen na. “Ik heb nog nooit zo veel moeilijke woorden gehoord”, zegt Rens als we het binnenplein verlaten.

Naam en identiteit afgeven bij aankomst

We volgen Filip naar het museum aan de overkant. “Dag 1, we komen aan en begeven ons naar de registratiekamer.” Het getik van de typemachine. Een tafeltje met stapels papier. “Hier zie en hoor je de Joodse namenlijsten groeien”, verduidelijkt Filip. Hun identiteitsdocumenten met foto en teruggevonden brieven bekleden de zwarte muren. “Schrijnwerkers, zoals jullie, mochten soms naar de winkel om materiaal.” Als de begeleidende SS’er niet keek, smokkelden zij brieven naar de buitenwereld. ‘Laat ze weten dat we hier slecht behandeld werden’, schrijft een Joodse vrouw uit Sint-Truiden op een bruin velletje papier.

Zakhor, ‘Nooit vergeten’

Plots hangt Filip een kartonnen bordje met cijfers om zijn nek. “Ik ben vanaf nu nummer 83 voor transport VIII.” De SS’ers gebruikten geen namen, enkel nummers. Ook de doden kregen geen graf. Daarom werd hier een stilteruimte gemaakt. We verzamelen rond het memoriaal met 25.680 witte keien, evenveel als er slachtoffers van hieruit vertrokken zijn. Hier worden hun namen via de luidspreker voorgelezen. Hier krijgen ze weer een gezicht. ‘Zakhor’ staat in Hebreeuwse letters op de wand. In stilte lopen we verder door de gang met foto’s van de kinderen die meteen bij aankomst in Auschwitz vergast werden. Het is de laatste indruk die we meekrijgen voor we naar het bovengedeelte gaan.

Hoe is het zover gekomen?

“Dit klasbezoek kadert in de lessen zedenleer, godsdienst en geschiedenis”, vertelt Mario. “De feiten vertellen is één ding. Maar uitleggen waaróm en hóe zoiets is kunnen gebeuren, dat is niet makkelijk zonder in een zedenpreek te vervallen”, licht hij toe. “Daarom nemen we de leerlingen eerst mee op bezoek naar Breendonk, en dan Kazerne Dossin. De belevingstocht van daarnet, doet ze nadenken en maakt dat ze zelf die vragen stellen.”

Ook gids Filip laat ons daar in het tweede deel van de expo over nadenken. Hij neemt ons mee naar een festivalfoto. “Wie van jullie klapt er mee als de artiest dat vraagt?” Driekwart van de vingers gaan omhoog. “Dat is iets moois, zo’n groepsdynamiek”, stelt Filip ons gerust. “Maar stel nu dat je een Duitse krijgsgevangene was na WO I. Je hebt de oorlog verloren, zit gevangen, en je mag nog niet naar huis. Iemand spreekt je begeesterd toe en zegt dat het allemaal de schuld is van de Joden. Klap je mee?” Filip neemt ons mee in de sfeer van de jaren 20 en 30. Hoe Hitler de nederlaag van WO I aangreep om Duitse krijgsgevangenen het antisemitisme in te lepelen.

Filip vertelt hoe Hitler aan de macht kwam. “Als hij geen coalitie had kunnen vormen, zou het anders zijn gegaan.” Hij vertelt over de knokploeg van Hitler, de Sturmabteilung. En legt uit wat cumulatie van macht betekent. “Als je leraar plots ook directeur wordt, waar kan je dan met je klachten terecht?”

We bekijken een foto van een Duitse burger die tegen Hitler was. Hij zit op een os met een bordje rond zijn nek. De omstaanders lachen. “Juich je mee of zeg je nee?” Dan een foto van Kristallnacht, van razzia’s door Joodse buurten en winkels die kort en klein geslagen worden. “Juich je mee of zeg je nee?”

Met andere woorden, kom jij op voor mensenrechten of niet? Om die link te leggen, toont het museum ook gebeurtenissen uit de recentere geschiedenis. Zoals het studentenprotest op het Tiananmenplein in Peking. Dat er tanks uitrukten om vreedzame studenten het zwijgen op te leggen, aanvaardde de jongen op de foto niet. Met de vraag “Was dat dapper of dom?” zet Filip de leerlingen aan het denken.

Wat komen die Joden hier in België doen?

Vluchten en migratie zijn van alle tijden. Ook bij ons waren er mensen die de vluchtende Joden zagen als een sprinkhanenplaag, die bestreden moest worden. Een stempel in hun paspoort en gele ster op hun jas waren ook bij ons het zichtbare gevolg van de collaboratie.

“Doe je mee of zeg je nee?” Tot 2 maal toe gaf ons Departement Binnenlandse Zaken op vraag van de Duitsers een lijst van alle Belgische Joden door aan de SS. Zo waren ze makkelijk te vinden. Een handjevol burgemeesters weigerde medewerking. Ze werden uit hun ambt gezet. Enkele agenten weigerden te helpen bij de razzia’s. Zij verloren alleen een aantal verlofdagen.

Waren er zo maar meer geweest! Het aantal transporten en overlevenden per transport, een enkel ontsnappingsverhaal … hier staan ze naast elkaar opgelijst. De cijfers zijn onbevattelijk.

“Shit gast, al die foto’s!”

We kijken opnieuw naar de binnenmuur bekleed met foto’s van de slachtoffers. De sepiakleurige, die van de overlevenden, zijn nauwelijks te vinden. De zoekmachine toont wie waar staat afgebeeld. Fanny Orlinski, het kleine meisje op de derde rij in de tweede kolom, zat op transport XI, en overleefde niet.

Vervolgens stappen we langs de laatste panelen. Langs de linkerzijde de beulen die samen lachen en ontspannen met een drankje in de zon. Langs de rechterzijde de Joodse slachtoffers die terzelfdertijd wachten op de gaskamers. Doen jouw leerlingen mee, of zeggen ze nee?

Over Kazerne Dossin – Mechelen

Kazerne Dossin is een memoriaal, een museum en onderzoekscentrum over holocaust en mensenrechten. Op het binnenplein van de Dossinkazerne werden Joden verzameld en gedeporteerd naar Auschwitz.

Volg je, zoals wij, de rondleiding voor secundair onderwijs met gids? Dan start je met een introfilm, inlevingsmoment op de site en een bezoek aan het memoriaal. Vervolgens in het museum leren je leerlingen uit de thematisch tentoongestelde documenten, foto’s en teksten hoe onverdraagzaamheid en discriminatie in de jaren 20 en 30 konden uitlopen op massamoord voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Kazerne Dossin – Goswin de Stassartstraat 153 – 2800 Mechelen
Voor het permanente aanbod is er een uitgebreid educatief programma:
- Je leerlingen lager onderwijs volgen het verhaal van de 11-jarige Simon.
- Voor je leerlingen uit het secundair onderwijs kies je tussen een tour met smartphone, de iPad-tour of museumbezoek met gids.
- Voor studenten van hogescholen is er een aangepaste rondleiding.
Er zijn ook tijdelijke tentoonstellingen, met programma’s op maat voor je klas.
Met je Lerarenka a rt krijg je 6 euro korting. Je betaalt 4 euro in plaats van 10 euro voor de permanente tentoonstelling. Voor een combinatiebezoek aan de permanente en tijdelijke expo betaal je 5 euro in plaats van 16 euro. Voor een bezoek aan de tijdelijke expo betaal je 5 euro in plaats van 10 euro.
Gratis busvervoer met dynamoOPWEG.

Klara Tesseur

Op klasuitstap naar Kazerne Dossin – Mechelen