De rondleiding in Tabloo start met een knal. L.O.-leraar Marc en gids voor vandaag nodigt de zesdejaars uit in ligzetels onder een koepel. Een audiovisuele projectie van de oerknal toont ons hoe sterren ontstaan en de zon ‘geboren’ werd.

“We zijn allemaal gemaakt van sterrenstof. Jij bent een stukje heelal omgeven door radioactiviteit”, vertelt hij. De vele vragen die hij stelt aan ‘de sterren van deze voormiddag’ worden snel beantwoord.

© Katrijn Van Giel

Alfa, bèta en gamma

We staan even stil bij een reuzegrote tabel van Mendeljev. Maar voor kernenergie gaan we naar de kern. “Kernsplijting kennen jullie van vorig jaar”, weet Marc. “Maar wat is bètastraling?” vraagt hij, terwijl hij ons meeneemt naar de ‘energievallei’, een installatie die lijkt op een beeldhouwwerk van isotopen. Rik weet dat uit te leggen: “De emissie van hoog energetische elektronen!” Het enige wat Marc nog moet doen, is op de knop duwen. De 3 soorten stralers lichten afzonderlijk op in het model.

Onzichtbaar wordt zichtbaar

We vervolgen onze weg naar het Wilsonvat, dat lijkt op een glazen salontafel met bewegend beeld. “Condenseren!” roept de klas als Marc vraagt naar het verschijnsel waarbij gas vloeibaar wordt. In het hermetisch afgesloten vat dat bovenaan 30°C warm is, en onderaan verkoeld tot -30° C, zit alcoholdamp. Marc kondigt vuurwerk aan. Hij spuit Radon-220 in het vat. Dikke korte streepjes, de alfa-stralers, tekenen zich af onder het glasoppervlak. “Wat hier aan straling rondvliegt, zie je dus live op dit model.” Marc gaat er zelf van stralen. “Gaat u dit ook op Nieuwjaar doen, meneer”, lacht Louise.

Over gsm’s en magnetrons

Van elektromagnetisme tot radiogolven en gammastralen, ze komen allemaal aan bod in de daaropvolgende proefopstellingen. Viktor helpt een handje bij de geluidsproefjes. Een blaadje papier of plexiglas blijken respectievelijk voldoende te beschermen tegen alfa- en bètastralers.

Maar bij gammastralen komt er lood aan te pas. “Denk maar aan loden schorten op de radiologie in ziekenhuizen”, duidt Marc. En meteen weten we waarom het radioactieve afval van ziekenhuizen voldoende ingesloten moet worden.

© Katrijn Van Giel

Half werk

Kristophe, secretariaatsmedewerker, begeleidt de klasgroep. Een grote meerwaarde, zo blijkt. Want naast zijn persoonlijkheid, is ook zijn verleden ‘stralend’. 20 jaar verwerkte hij uraniumpoeder tot brandstof voor kerncentrales.

Hij herinnert zich nog de ramp in Tsjernobyl in 1986. Dat de radioactiviteit nog altijd meetbaar is in Europa, leidt ons naar een bord met 1000 lichtjes. Die illustreren hoe snel en onvoorspelbaar radioactieve isotopen vervallen. Marc en Kristophe leggen uit dat die halveringstijd bepalend is voor de indeling van radioactief afval. De dummy vaten en infopanelen illustreren hoe die stockage verloopt. 

Bestraling versus besmetting

“Ben je bij de stralingsbron en kan je er weg? Of neem je de stralingsbron met je mee?” Het verschil tussen bestraling en besmetting, weet Rik weer feilloos uit te leggen. “Ik wil wel besmet worden!” lacht Renée, die zich kandidaat stelt voor een 3D-scan. Die toont de effecten van ioniserende straling op je lichaam.

De letsels op korte en lange termijn bij lage, medium en hoge straling passeren de revue. Van een snelle dood tot tumorcellen en genetische afwijkingen … Alsof ze bang is om blootgesteld te worden, springt Renée heen en weer waardoor ze de smart scanner te slim af is. Maar Marc heeft zijn punt gemaakt.

Oneindig veel geduld

Na een korte ‘speeltijd’ in de zalen met touchscreens lonkt de tribune van de filmzaal. Van verplegingsmateriaal tot materiaal gebruikt om lasnaden te controleren, en de ontmanteling van gebouwen en labo’s. Radioactief afval is geen sciencefiction!

Helaas is de halveringstijd van radioactieve elementen wel onwezenlijk lang. “Het kleinste volume hoogdragend radioactief afval straalt meer uit dan de grootste hoeveelheid laag radioactief afval. Tot een miljoen jaar lang kunnen ze schade aanrichten aan levend weefsel.”

Veilig geborgen

“Wat zou jij met dat afval doen?” vraagt Marc. “De ruimte in?” denkt Noor luidop. Maar dat zou explosiegevaar en te veel risico’s met zich meebrengen. “Dumpen in het kanaal!” lacht Renée, die beseft hoe absurd dat zou zijn.

Water is tenslotte de grootste vijand voor de berging van radioactief afval. Hun gezichten druipen van ongeloof als Marc vertelt dat tot 1982 vaten met radioactief afval in zee gedumpt werden, tot Greenpeace en andere drukkingsgroepen daar een stokje voor staken.

© Katrijn Van Giel

Reis naar de onderwereld

We stappen in een liftsimulator die ons als het ware 225 m ondergronds meeneemt naar onderzoekslabo HADES. “Een gangenstelsel in de Belgische kleigrond, zou dat een ‘duurzame berging’ kunnen zijn?” Die onderzoeksvraag zindert na, net als de cabine waarin we zitten.

Vervolgens stappen we in een nagebouwde bunker voor afvalberging. Een visueel schouwspel aan de muren demonstreert hoe vrachtwagens worden geladen en het afval via automatisering wordt verwerkt tot het in vaten en bunkers geborgen wordt. “Mensen komen hier niet aan te pas”, stelt Marc gerust.

Molshopen

Op de interactieve maquette van de site waar we ons bevinden, zien we in welke gebouwen 40.000 vaten met laagradioactief afval geborgen worden. Eén gebouw trekt bijzondere aandacht: met muren van 1,70 m beton zit daar het hoogradioactieve afval. “Zonder die muren is iedereen hier binnen enkele dagen dood”, waarschuwt Marc.

De gele laadbrug aan het station van Mol werd geïnstalleerd voor het transport langs de spoorwegen om dan door de dorpskern van Mol tot hier te komen. Tegenover de berging hier staat een hoop geld, onderhandeld door de regering Verhofstadt en de stad Mol.

Over 300 jaar zal de regering moeten beslissen wat daarmee gedaan. “Wordt het een monument als bewijs van de domheid van de mens?” denkt Marc luidop, “of zullen ze het afval dat dan niet meer schadelijk is, gewoon verwerken?”

Zoveel mensen, zoveel meningen

Tijd om wat te “chillen in de zetels” en onze mening af te toetsen aan die van anderen op de sprekende ballonnen boven ons. Aan de touchscreens daarnaast testen Kobe en Renée hun kennis.

Ze trachten het bergingsprobleem op te lossen, en bekijken hoe ze dat zouden verkopen aan de bevolking. “Ik zal je vertrouwen”, aldus Kobe, “het is ook jouw belastinggeld.” Maar bij uitkomst blijkt tot zijn frustratie dat Renée die kostprijs toch had onderschat.

“Wie wil naar buiten voor een demonstratieproef, en wie wil liever langs Expoo 2 over onderzoek naar radioactiviteit?” De leerlingen kiezen voor de tweede expo. Hoe radioactiviteit bijdraagt aan kankeronderzoek– en behandeling? Dat amoeben bestand zijn tegen radioactieve straling, en in kweekbakjes worden onderzocht … De ladekasten met proefjes en studiematerialen prikkelen de nieuwsgierigheid van deze wetenschappers in spe.

© Katrijn Van Giel

Over Tabloo – Dessel

Met je klas naar Tabloo? Reserveer meteen je klasbezoek.

Wij volgden de rondleiding door Expoo 1 met gids. Die focust op radioactiviteit, afval en het maatschappelijke debat. Vervolgens bezochten we Expoo 2 die focust op onderzoek naar radioactiviteit. De combinatie van rondleidingen en workshops wordt afgestemd op maat van je klas. Voor lagereschoolkinderen is er bovendien een audiogids met uitleg op kindermaat.

• Tabloo – Gravenstraat 3 – 2480 DESSEL
• Gratis voor jezelf én een extra persoon met je Lerarenkaart. 
• Er zijn lockers en toiletten. Lunchen kan in Bistroo ofwel buiten op de picknickbanken of in het gras.
• Rondleidingen starten vanuit de vaste Expoo 1 waarin je alles over radioactiviteit ontdekt, van The Big Bang tot in de toekomst. Via interactieve opstellingen, quizzes, filmfragmenten, een bodyscanner, doe-opdrachten, een liftsimulator ontdek je alles over radioactieve afvalberging en vormen leerlingen hun eigen mening.
• De rondleiding in Expoo 1 duurt ongeveer 2 uur. Je kan kiezen voor een gids of zelf met de audiogids op weg gaan. Voor Expoo betaal je 4 euro per leerling. Voor een gids betaal je 100 euro per groep van max. 25 leerlingen.
• Combineer je bezoek met een rondleiding langs Expoo 2 of doe een workshop zoals het burgemeesterspel waarbij leerlingen in debat gaan; een demonstratieproef, een onderzoek in het Laboo, of een bergingswandeling langs de site waar het radioactief afval bovengronds wordt geborgen.
• De duur van de workshops of wandeling is ongeveer 1 uur. Workshops voor max. 25 leerlingen kosten 100 euro.