Een kennisrijk curriculum op kleutermaat: hoe doe je dat?

Met routines, de nieuwe minimumdoelen en een kennisrijk curriculum: zo lanceert basisschool De Bezige Bijtjes in Voortkapel haar kleuters in hun schoolloopbaan. De stuwende kracht? Een team dat samen leerlijnen uittekent en zijn didactiek versterkt.

De kleuters wandelen in een rij naar de klas — **Eline Peeters:** “Routines en heldere afspraken leveren een schooljaar lang meer rust én lestijd op.”

“Niet meer spelen, niet meer praten, hou de juf maar in de gaten”: juf Eline van de derde kleuterklas stelt haar 22 kleuters al zingend achter elkaar op. “Wij maken een knappe rij!” Deze 5-jarigen weten wat hun juf bedoelt. In die rij ben je stil en kijk je naar voren, je raakt niemand aan en sluit goed aan. De leerlingen wandelen rustig naar het aangrenzende lokaal: “Ga maar tegen de muur zitten, dan leg ik het spelletje uit.”

Natalie Van de Ven, directeur: “Heldere afspraken brengen nu rust en structuur op onze school. Tijdens de recente verbouwingen ontstonden steeds nieuwe werfzones, verdween speelruimte en veranderden de regels vaak. Die drukte en onduidelijkheid leidden regelmatig tot kleine conflicten en storend gedrag.”

“Met het lerarenteam formuleerden we nieuwe, heldere afspraken. Een stille gang? Daar geldt: ‘Ik ben stil. Ik stap. Ik hang alles aan de kapstok en zet mijn boekentas recht tegen de muur. Ik ga rechts de trap op.’ Posters met pictogrammen en ik-zinnen maken onze afspraken overal zichtbaar. En alle leraren spreken nu dezelfde taal. Van de eerste kleuterklas tot het zesde leerjaar, van de turnles tot de godsdienstles.”

Eline Peeters, leraar derde kleuterklas: “De eerste weken van september zetten we extra in op die routines. Dat levert een schooljaar lang meer rust én lestijd op. Vraag ik mijn kleuters om te zitten zoals ‘SARK’ – stil, armen over elkaar, rechte rug, kijken naar de juf – dan heb ik meteen hun aandacht.”

Kleuterleraar Eline Peeters over kennisrijke kleuterklas — **Eline Peeters:** “Omdat we kennis verticaal opbouwen van de eerste tot de derde kleuterklas, garanderen we voldoende herhaling voor kleuters die meer tijd nodig hebben.”

Kennisrijke kleuterkosmos

Een groen papier rechts, een rood links. “Benieuwd wat jullie nog weten over de ruimte”, lacht Eline. “Is jouw antwoord straks ‘ja’, dan loop je naar het groene papier. Niet akkoord? Ren dan maar naar rood.” Léonie herhaalt haar instructie, Jérémy vult aan.

“Is de aarde de enige planeet in ons universum?” Cas’ klasgenoten twijfelen, maar hij staat vastberaden op rood. “Er zijn 8 planeten in ons zonnestelsel”, telt hij. “Is er leven op Mars?” vraagt Eline. Kamil spurt naar de andere kant van de klas, maar op haar bijvragen antwoordt hij wel juist. “Mars is rood, door het stof.” “En de lijntjes op het oppervlak zijn grachten”, weet Jérémy. Door marsmannetjes gegraven? Dat maak je hun niet wijs.

Natalie Van de Ven: “We kiezen bewust voor een kennisrijk curriculum voor onze kleuters: rijke leerinhouden en diepgaande kennis. Inspiratie en richting vinden we in de nieuwe minimumdoelen voor het kleuteronderwijs. Het lerarenteam klopte af op 6 thema’s: ruimte, aarde, oceanen, België en omgeving, terug in de tijd en kunst. 6 weken lang diepen we elk thema uit. Stap voor stap, doelgericht en met aandacht voor elk kind.”

Je 6 weken lang in een thema kunnen verdiepen, is een verademing. Voor mezelf en mijn kleuters
Eline Peeters
leraar derde kleuterklas

Eline Peeters: “Dus: geen losse themaweken meer. Mijn collega’s en ik winnen nu tijd voor verdieping. Voor de eerste, tweede en derde kleuterklas formuleren we concrete, prikkelende leervragen. Met onze zorgcoördinator Ann selecteren we nieuwe woordenschat voor elk thema in elk kleuterjaar. De verticale kennisopbouw bewaken we in duidelijke leerlijnen. En dat stelt ons gerust: voor leerlingen die meer tijd nodig hebben, bouwen we zo voldoende herhaling in.”

Samen met juf Ann herkent Olla alle nachtdieren op de poster — De eerste kleuterklas schakelt van licht naar donker. Welke nachtdieren leven wanneer wij slapen?

In de tweede kleuterklas zoekt een groepje kleuters met juf Yente naar de juiste geometrische vormen — Waarom verandert de maan van vorm? En welke vormen kennen we nog? In de tweede kleuterklas past juf Yente de juiste geometrische figuren.

De kennismuur krijgt een centrale plaats in elke klas — Welke planeten draaien rond de zon? En waarom vallen we niet van de aarde? Voor de leerlingen van de derde kleuterklas kent het heelal geen geheimen meer.

Lost in space?

Het kennisrijk curriculum voor kleuters bouwt op in leerlijnen en zelfs looplijnen. In de lange gang wordt kennis achter elke volgende klasdeur uitgebreid. De eerste kleuterklas schakelt van licht naar donker, van dag naar nacht. “De nachtvlinder, de uil, de krekel …”: samen met juf Ann herkent Olla alle nachtdieren op de poster. “Nooit gedacht dat 3-jarigen dat al konden, maar het zijn echte kennissponsjes.” Juf Tinneke zoekt uit wie wanneer actief is. “Vleermuizen komen ’s nachts naar buiten”, weet Amber. “Maar dan slaap ik!”

“Die kleine ster past hier!” In de tweede kleuterklas zoekt een groepje kleuters met juf Yente naar de juiste geometrische vormen. Driehoeken, cirkels, rechthoeken en sterren landen op overeenkomstige plekken, én in hun langetermijngeheugen. Juf Carine oefent nog meer woordenschat. Een schaduw, de zwaartekracht, een krater: intussen kennen de kleuters de kaartjes. “Ik heb het ruimtepak!”, juicht Féline. “Daarmee kan ik in de ruimte zweven, mét zuurstof.”

Juf Eline lanceert haar derde kleuterklas de kosmos in. “Denken jullie nog aan een synoniem? Een ander woord?” Zonnestelsel, universum en heelal volgen snel. Ook de planeten die aan het plafond bungelen, hebben geen geheimen meer. “Mercurius is de kleinste, Venus de warmste.” De kleuters leggen in hun eigen woorden uit wat een dwergplaneet, gasreus of meteoriet is. Hun houvast in die nieuwe leerstof en begrippen? De kennismuur.

Een kennisrijk curriculum bij kleuters focust ook op creatieve en sociaal-emotionele vaardigheden
Eline Peeters
leraar derde kleuterklas

Eline Peeters: “Die kennismuur krijgt een centrale plaats in elke klas. Kernwoorden, pijlen, tekeningen en foto’s tonen op dat whiteboard wat we al leerden over de ruimte. Het groeiende schema biedt de kleuters en mezelf 6 weken lang structuur en overzicht. Moeilijke leerstof herhalen of nieuwe verbanden leggen? Dan kijk, wijs of loop ik altijd opnieuw naar deze muur. En dat zie ik mijn kleuters nu ook spontaan doen.”

Natalie Van de Ven: “Met die taalrijke aanpak en kenniskapstokken willen we elk kind zo ver mogelijk brengen. In het bijzonder onze leerlingen die leermoeilijkheden ervaren of in een kansarme omgeving opgroeien. Starten ze straks sterker in het eerste leerjaar? Kunnen ze nieuwe leerstof makkelijker verbinden aan voorkennis? Lukt begrijpend lezen beter? Wij zijn al overtuigd, maar volgen het de komende jaren ook op met de KOALA-taalscreening en de LVS- of OVSG-toetsen.”

Eline Peeters: “Maar we focussen bij een kennisrijk curriculum voor kleuters niet uitsluitend op presteren en kennis drillen. Integendeel, ons kennisrijk curriculum omarmt ook creatieve en sociaal-emotionele vaardigheden. Ik pik nog steeds in op anekdotes of ervaringen van mijn kleuters. Mijn klas hangt vol knutselwerkjes. En we blijven liedjes zingen.”

Directeur Natalie Van de Ven over kennisrijke kleuterklas — **Natalie Van de Ven, directeur:** “Tijd blijft dé uitdaging. Nieuwe leerinhouden, didactische bouwstenen en lesvoorbereidingen: als daar geen ruimte voor is, dreigen weerstand, vermoeidheid en frustratie.”

Missie effectieve didactiek

Maar nu is het tijd om te splitsen. De klas in kleine groepjes aan de thematafels. De gehele getallen in gelijke delen. Terwijl de kleuters tekenen, satellieten bouwen, met de telraket oefenen of een heuse ruimtefilm naspelen, blinkt het leerdoel al op het smartboard: ‘Ik kan een geheel splitsen in 2 delen’.

“Onze ogen om te kijken, ons hoofd om na te denken en onze stopkracht: dát hebben we nodig.” Jérémy, Francisca, Mailey en Elien houden hun kralen en cijferkaartjes bij de hand. “Hoe kan ik 3 splitsen in 2 delen?” Mailey popelt van ongeduld, maar juf Eline overhaast geen enkele stap.

“Ik doe het eerst voor, daarna doen we het samen.” 3 wordt gesplitst in 1 en 2 kralen, of 0 en 3. De kinderen denken luidop mee en leggen er de juiste cijferkaartjes bij. “Nu is het aan jullie!” Schoudermaatjes Mailey en Francisca verdelen samen het getal 5. “Juf, mag ik daarna ook eens alleen proberen?”

Eline Peeters: “Het GRRIM-model zet ik vaak in. Eerst maak ik het leerdoel heel concreet en zichtbaar. Daarna begeleid ik het leerproces van leraargestuurd naar leerlinggestuurd. Vaak met een klein groepje, geleidelijk van expliciete instructie tot iets zelfstandig toepassen. En dat werkt!”

Nieuwe minimumdoelen en een kennisrijk curriculum? Pak dan ook je didactiek aan
Natalie Van de Ven
directeur

Natalie Van de Ven: “Nu al voluit voor de nieuwe minimumdoelen en een kennisrijk curriculum kiezen voor kleuters? Dan moesten we ook eerlijk naar onze manier van lesgeven durven kijken. In het Wijze Lessen-traject van het Expertisecentrum Onderwijs en Leren gingen we aan de slag met de 12 bouwstenen voor effectieve didactiek. Het kernteam – de zorgcoördinator, 1 kleuterleraar, 1 leraar per graad uit de lagere school en ikzelf – zette per didactische bouwsteen een leermoment op. Schoolbreed en in gemengde groepen, want professionaliseren pakken we samen aan.”

Eline Peeters: “Wij moeten als leraren ook kunnen leren van voorbeelden. Tijdens ons bezoek aan een Engelse en Nederlandse school trokken we grote ogen. Wat werkt hier? En hoe vertaal ik dat naar mijn eigen klas, leerlingen en persoonlijkheid? Mijn collega’s en ik zetten ook onze eigen klasdeuren open. Elkaar observeren of opgenomen lessen samen analyseren, dat maakt ons betere leraren.”

Natalie Van de Ven: “Ik vind het belangrijk dat collega’s van elkaar leren, maar dan moet ik dat wel mogelijk maken. Reken ik op het lerarenteam voor kennisrijk onderwijs en sterke didactiek, dan mogen zij van mij waardering, veiligheid én tijd verwachten. Vooral tijd blijft een uitdaging. Samen in nieuwe leerinhouden duiken, taal- en rekenexpertise opbouwen, lesvoorbereidingen en sjablonen herwerken: als daar geen ruimte voor is, flirt je met weerstand, vermoeidheid en frustratie.”

“Daarom puzzel ik tijd vrij en plan ik overleg zo veel mogelijk tijdens de schooluren. Ik voorzie ondersteuning als dat nodig is, schrap vergadermomenten als lesvoorbereidingen prioriteit vragen. Die flexibele organisatie helpt leraren focussen op lesgeven. En daarin schuilt zowel de leerwinst, als hun drive.”

Vera Verdoodt