Tips
Differentiëren: hoe begin je eraan?
In je klas zitten leerlingen met verschillende leernoden. Hoe krijg je iedereen aan de meet en blijft de klas een sociale eenheid? 3 simpele vragen helpen je om zinvoller te differentiëren.
Esther Gheyssens, Schoolmakers: “Differentiatie heeft niet als doel elke leerling op een eigen eiland te laten leren, maar om alle leerlingen samen over de meet te krijgen. Dit wordt ook convergente differentiatie genoemd: elke leerling werkt aan dezelfde doelen, maar via verschillende wegen en met verschillende vormen van ondersteuning. De klas blijft daarbij een sociale eenheid waarin leerlingen van én met elkaar leren.”
Vertrek vanuit uitdagende doelen
Esther Gheyssens: “Begin met heldere, uitdagende leerdoelen. Doelgerichtheid is het kompas van effectieve differentiatie. Differentiatie zonder doelen is zinloos: pas wanneer je weet wat leerlingen moeten kennen of kunnen, kan je variëren in aanpak, tijd en ondersteuning. Vertrek daarom steeds vanuit hoge verwachtingen en een gedeeld eindpunt voor iedereen: we starten en eindigen samen, niemand blijft achter.”
Zet je onderzoeksbril op
Esther Gheyssens: “Met je leerlingen wil je zoveel mogelijk leerwinst halen. Zinvol differentiëren helpt je daarbij. Beter 1 keer per week doordacht dan elke les. Zo laad je niet te veel werk op je schouders, spelen leerlingen het klasgevoel niet kwijt en zet je differentiatie gericht en effectief in.”
“Differentiatie is geen losse verzameling werkvormen, maar een cyclisch proces. Modellen zoals formatief handelen helpen leraren om dat proces planmatig op te volgen. Door systematisch te observeren en te toetsen, krijg je zicht op de leerstatus van elke leerling en kan je tijdig extra ondersteuning bieden.”
“Jouw startpunt: het doel dat je met leerlingen wil bereiken. Onderzoek daarna wat elke leerling nodig heeft om tot aan het doel te geraken, aan de hand van de volgende vragen.”
1. Leerstatus: wat kan de leerling?
Analyseer waar de leerling staat in het leerproces. Welke voorkennis is aanwezig? In hoeverre is iets makkelijk of moeilijk voor de leerling? Zowel de instructie, de verwerking als de evaluatie van de leerstof kan je op verschillende manieren aanbieden.
Met deze werkvormen boek je een grotere leerwinst:
Differentieer in de instructie:
- Zet in op scaffolding. Geef leerlingen aanvankelijk veel begeleiding en bouw die stapsgewijs af naarmate ze de leerstof beter beheersen. Je biedt telkens precies zoveel steun als nodig is om de volgende stap te zetten, en verwijdert die steun zodra de leerling zelfstandig verder kan.
- Werk met verkorte en verlengde instructie om binnen je klasgroep verschillen op te vangen.
- Preteaching: geef vooraf al de instructie van de les. Zo verwerken leerlingen die het nodig hebben de uitleg tweemaal.
- Sluit je les af met een exit-ticket en speel de volgende les meteen in op hun behoeften.
- Bied tussenstappen voor langzame groeiers bij praktijkvakken, bijvoorbeeld in hoekenwerk.
Differentieer in de verwerking:
- Werk met een sporenmodel. Laat leerlingen zichzelf inschalen op basis van hun kwaliteiten. Stuur wel bij als dat nodig is.
- Voorzie hulpmiddelen voor leerlingen (en durf die ook tijd af te bouwen).
- Groepeer leerlingen homogeen of heterogeen, afhankelijk van je doel.
Differentieer in de evaluatie:
- Toetsen verbeteren? De nakijkcommissie doet het voor je.
- ‘Niet storen’-bordje waarmee leerlingen aangeven dat ze zelfstandig willen werken.
- Laat leerlingen jokers inzetten.
- Stel een reflectievraag op het einde van een toets.
- Doe regelmatig feedbackgesprekken.
2. Leerinteresse: wat wil de leerling?
De motivatie van je leerlingen stijgt als je inspeelt op hun interesses en voorkeuren.
Manieren om je leerlingen extra te motiveren:
Differentieer in de instructie:
- Peil naar de beginsituatie, zowel qua voorkennis als interesse.
- Speel in op de leefwereld van leerlingen als dat mogelijk is.
- Geef ruimte voor leerlingenkeuze binnen vaste leerdoelen. Vrije keuzen binnen grenzen houdt de lat hoog én het eigenaarschap groot.
- Laat leerlingen eens klas- of vakoverschrijdend voor een project kiezen.
Differentieer in de verwerking:
- Voorzie mag-opdrachten.
- Klaar met de opdracht? Geef verschillende opties.
- Geef keuze tussen alleen werken, per 2 of in groep.
Differentieer in de evaluatie:
- Bied keuze in toetsvragen.
- Bied keuze in verschillende evaluatievormen, huiswerkopties …
3. Leerprofiel: wat heeft de leerling nodig?
Leerlingen leren efficiënter als je rekening houdt met hun nood aan ondersteuning. Door variatie aan te brengen in je aanpak, bijvoorbeeld visueel, verbaal, praktisch of digitaal, bied je meerdere routes naar hetzelfde doel. Dat sluit eveneens aan bij de principes van universeel ontwerp voor leren (UDL) om leerstof breed toegankelijk te maken voor alle leerlingen.
Zo bied je extra ondersteuning:
Differentieer in de instructie:
- Geef je leerlingen de kans om leesschema’s te gebruiken die een tekst verduidelijken.
- Laat een medeleerling helpen.
- Lees vragen voor.
- Voorzie een stappenplan om zelfstandig te beginnen.
Differentieer in de verwerking:
- Laat een hulpmiddel zoals laptop, rekenmachine, voorleessoftware, woordenboek … toe. Maar durf het ook afbouwen.
- Geef extra tijd.
Differentieer in de evaluatie:
- Spreid de evaluaties in tijd.
- Evalueer op verschillende manieren: mondeling, schriftelijk, via toetsen of observaties …
Ga stap voor stap, praat met collega’s
Esther Gheyssens: “Maak in de klas bespreekbaar waarom je differentieert. Veel van de werkvormen stimuleren leerlingen om inzicht te krijgen in hun eigen leerproces. Zo worden ze minder afhankelijk van de leraar. Een win-win, want als leraar helpt die info je ook om in je volgende lessen nog beter te differentiëren.”
“Differentiëren leer je niet door werkvormen te verzamelen, maar door voortdurend te reflecteren over wat werkt voor wie. De recente Leerpunt-leidraad ‘Differentiatie om onderwijsachterstand weg te werken’ benadrukt het belang van teamleren en professionele leergemeenschappen: samen lessen analyseren, feedback geven en kleine verbeteringen cyclisch uittesten.”
“Ja, differentiëren kost tijd en is een zoektocht. Aarzel daarom niet om klein te starten, bijvoorbeeld in 1 klas en met 1 differentiatievorm. Misschien kan je ook samen met je collega’s iets uitwerken?”
Op Lerendifferentieren.be vind je een e-course om je in differentiatie te verdiepen. En lees ook de leidraad ‘Differentiatie om onderwijsachterstanden weg te werken’ van Leerpunt.
Log in om te bewaren
Geef 20 x straffer lesExclusief bij Klasse Magazine van december: een werkvormenwaaier met 20 onderbouwde methodieken die aansluiten bij jouw lesdoel en context.
Abonneer je nu
Jase Van Grembergen
16 juli 2024Beste
Ter info: deze link werkt helaas niet meer: Geef een leesschema dat de tekst verduidelijkt. Indien dit nog kan hersteld worden, zou dat mooi zijn.
Met vriendelijke groeten
Jase
Lotte Kerremans
17 juli 2024Dag Jase, heel erg bedankt voor je opmerking en je scherpe blik. De link verwees naar een artikel dat niet meer bestaat. We hebben de link verwijderd.
Zomerse groet, Lotte
Laat een reactie achter