Vlaanderen
Klasse.be

Zo doen zij het

De kleuterklas van de toekomst is flexibel, mobiel en prikkelarm

  • 10 maart 2022
  • 8 minuten lezen

Basisschool De Ark in Kessel-Lo experimenteert volop met mobiele eilanden, prikkelarme hoeken en flexibele tussenwanden. Lerarenopleiders Barbara De Jonge en Monique Smeets (Educatieve Bacheloropleiding Kleuter Thomas More Mechelen) analyseren hun aanpak en geven tips voor de toekomst.

Kleuters in de klas
Prisca Puyneers: “De hoeken zijn open, zonder hoge kasten tussenin. We duiden ze aan door een tapijt neer of papieren tape op de vloer.”

Prisca Puyneers, kleuteronderwijzer:  “In september 2021 startten we met het project ‘Kleuterklas van de toekomst’. Een focusgroep werkte in samenspraak met de directie een nieuwe, flexibele klasinrichting uit. En ging daarvoor in zee met een projectinrichter. Bij hen vonden we de klasopstelling waarnaar we op zoek waren: mobiele eilanden, een schildersezel op wielen, praktische kasten, vlot verplaatsbare bankjes …”

“De tussenmuren in onze kleuterklassen sloopten we een paar jaren geleden al. We werkten ook al met leefgroepen waar alle leeftijden tussen 2,5 en 4 jaar door elkaar zitten. Zo verdelen we de taakbelasting die bij instappertjes hoort over het hele team. Ook team teaching was al ingeburgerd bij ons, om de expertise van elke leraar beter uit te spelen.”

Het team: vol talenten

‘‘Ons team bestaat uit een beleidscoördinator, 7 kleuterjuffen en 3 flexjuffen. De beleidscoördinator is de korte schakel tussen het team en de directie, coördineert de werking van onze vestiging en is het eerste aanspreekpunt voor het team. Ikzelf fungeer als flexjuf. Ik co-teach waar nodig, ga met een groepje aan de slag in of buiten de klas op basis van hun talenten of interesses of voorzie momenten van rust voor kleuters die daar nood aan hebben.”

“De ankerjuffen verzamelen elke ochtend hun vaste kleuters tussen 2,5 en 4 jaar rond zich in het kringmoment. Daarna zijn de kleuters vrij om te gaan en staan waar ze willen.  In elke klas hangt een keuzebord waarop alle activiteiten worden afgebeeld. Spelen in de huishoek of toch liever blokken stapelen? Dat kan, ook al is het misschien niet hun ankerjuf die de activiteit begeleidt. De ene leraar is creatief en wil met de kleuters knutselen. De andere houdt zich liever bezig met het opzetten van een jungle- of dinohoek. Zo begeleidt ieder de kleuters vanuit haar talent.”

Monique Smeets: “Bij team teaching voorzie je de kleuters van een rijk aanbod aan activiteiten om te exploreren en te spelen. Daarbij stimuleer je het initiatief: je legt de keuze bij de kleuter zelf. Zo ontwikkel je hun zelfsturing en de ondernemingszin. Belangrijk is voldoende visueel te maken wat de spelmogelijkheden zijn. De Ark doet dat heel mooi aan de hand van een keuzebord, een talentenarchipel …”

Barbara De Jonge:  “Als je voor team teaching kiest, is gedragenheid binnen het team heel belangrijk. Het moet een bewuste keuze zijn vanuit het schoolbeleid en de visie van de school. Creëer de veiligheid binnen de school om daarover in dialoog te gaan en uit je comfort zone te stappen. Leraren geven vaak nog te veel les op hun eigen eiland. Op die manier wordt kennis niet gedeeld met collega’s.”

→ Start-tip

“Je hoeft niet meteen voltijds aan de slag te gaan met team teaching. Zet bijvoorbeeld 1 dag per week de expertise van de verschillende kleuterjuffen in en verdeel de kleuters in over de klassen heen. Durf de talenten van jouw collega’s op dat moment toe te laten in jouw leerstijl.” 


Kleuters schilderen in de klas
Prisca Puyneers: “Ons meubilair is bijna allemaal mobiel. De schildersezel rol je gewoon door de gang naar een andere klas.”

Meubilair: mobiel én overzichtelijk

“Het meubilair in onze klassen is nu bijna allemaal mobiel. De schildersezel en het schoolbord rol je gewoon door de gang naar een andere klas. Een flexibele wand kan het spel tussen 2 kleuters afscheiden of wordt in geen tijd een muur waarop leuke foto’s worden gehangen. Het mobiele eiland schuif je aan de kant wanneer je meer vloerruimte nodig hebt. We hebben ook een tentje waarin een overprikkelde kleuter zich even kan afzonderen. Waar we dat neerzetten, kiezen we zelf. Eén mobiele digikar gaat van klas naar klas, afhankelijk van welke juf op dat moment het ICT-en mediamateriaal kan gebruiken in het spel voor haar kleuters.”

“In veel kleuterklassen belemmert het meubilair het zicht van de kleuters: torenhoge kasten, tafeltjes her en der, hoekinrichtingen. Zo was het vroeger ook bij ons. Er was weinig vrije vloeroppervlakte en we investeerden niet in duurzaam meubilair. Daardoor waren we verplicht elk jaar nieuw materiaal aan te schaffen. Sinds we ervoor kozen om te werken met mobiele eenheden, is het meubilair een pak meer duurzaam én is het ruimer inzetbaar. De prikkels in de klassen zijn daardoor sterk gereduceerd.”“De ‘klashoeken’ helemaal achterwege laten? Zo ver zijn we nog niet. We proberen de hoeken wel zo open mogelijk te maken en hoge kasten tussenin te vermijden. We duiden de hoeken nu aan door bijvoorbeeld een tapijt neer te leggen of een papieren tape op de vloer te kleven. Kleuters weten daardoor precies waar de hoeken zich bevinden. Waar we het materiaal dan kwijt kunnen? In lage, open rekjes tegen de muur of mooi gestapeld onder onze mobiele eilanden. Op die manier creëer je overzicht voor de kleuters. ”

Monique Smeets: “De Ark probeert al zo veel mogelijk hoeken weg te werken. In de Kleuterklas van de Toekomst worden de kinderen niet meer geleid naar afgebakende hoeken. Zo hebben kleuters meer overzicht over wat er gebeurt in de klas en krijgen ze de vrijheid om hun speelplek zelf te bouwen. De leraar blijft ook zichtbaar en dat geeft ze een veilig gevoel.”

Barbara De Jonge: “Kleuters hebben zeker ook nood aan een plekje in de klas waar ze tot rust kunnen komen of beleven plezier aan een afgebakende plek om meer vrijheid te ervaren in hun spel. Maar de Kleuterklas van de Toekomst streeft naar een flexibele inrichting waar kleuters en leraar samen kunnen bepalen hoe hun speel- en werkruimte er voor die dag zal uitzien.”

→ Start-tip:

“Als je creatief aan de slag gaat, kan je er met kleine, budgetvriendelijke ingrepen voor zorgen dat kleine klasmeubels makkelijk te verplaatsen zijn. Werk met matjes waar kinderen een afgebakende speelplek hebben of plaats een paravent tussen 2 hoeken om de kinderen wat rust te gunnen.”


Kleuters knutselen in de klas
Prisca Puyneers: “We kiezen voor neutraal materiaal. Kleuters zijn creatief genoeg om dat zelf een bestemming te geven.”

Materiaal: minder en neutraal

“Veel kleuterklassen puilen uit van het materiaal. Klassen vol kleurrijk speelgoed geven te veel prikkels aan kleuters. Daarnaast laat veel speelgoed ook weinig aan de verbeelding over. Het is duidelijk wat je met blokken moet doen: op elkaar stapelen. Om de ondernemingszin en de creativiteit van de kleuters aan te scherpen, kiezen we ervoor om heel neutraal materiaal aan te bieden: keien, houten blokjes, kartonnen buizen, dennenappels, kurken, schelpjes … Kleuters zijn creatief genoeg om dat materiaal zelf een bestemming te geven.”

“In onze klassen wordt ook de buitenruimte heel erg geïntegreerd. Op elk moment van de dag mogen de kleuters hun jas aantrekken en naar buiten gaan. Er bestaat geen slecht weer, er bestaan alleen slechte kleren. Ouders vinden hun kinderen dus al wel eens terug aan de schoolpoort met een vuile broek. Maar dat kan in De Ark. Kinderen mogen kind zijn. En de buitenruimte is, zowel in de zomer als in de winter, een heel stimulerende speelplek voor kinderen.”

“We namen al heel wat prikkels weg, investeerden in sober en duurzaam speelgoed, maar 100% cleane klassen hebben we niet. We vinden het immers heel belangrijk dat de persoonlijkheid van de leraar nog steeds voelbaar is in de klas.”

Monique Smeets: “In een open leercontext mogen kinderen hun stem laten horen. Niets wordt voorgekauwd. Ook het materiaal niet. Het vraagt wel wat flexibiliteit van de leraar. 3 basisvoorwaarden zijn belangrijk: durf de leiding te nemen en bepaal samen met de kleuters een aantal zinvolle regels en maak afspraken. Zorg dat de kleuter weet wat hij waar kan vinden en dat er voldoende uitdagend basismateriaal beschikbaar is om mee te spelen.”

Barbara De Jonge:
“De Kleuterklas van de Toekomst is prikkelarm. Soberheid is zeker een kracht op zich, maar breng daar zelf als leraar gerust warmte in, creëer een klas waarin kinderen zich thuis voelen. In De Ark hebben ze een klas met veel planten. Dat frisse groen zorgt voor huiselijkheid in de klas. Maar alles begint met het opruimen van de klasruimte, aan de kant schuiven van overbodig materiaal om zo veel mogelijk bewegingsruimte te kunnen voorzien en openheid om samen met de kleuters te gaan (ver)bouwen in de klas.”

→ Start-tip:

Hou je niet altijd vast aan een vooropgesteld programma. Speel mee met de kleuters, heb oog voor hun interesses en wat ze zelf aanbieden. Het zal hun welbevinden en betrokkenheid verhogen. Door het spel van de kleuter na te bootsen, zal je hen vertrouwen geven omdat ze je zien als een gelijke. Dat vergemakkelijkt het aanbrengen van nieuwe dingen.”


Kleuters klimmen op een tafel
Prisca Puyneers: “Het mobiele eiland schuif je aan de kant als je vloerruimte nodig hebt. Onderin kunnen we ons materiaal kwijt.”

Opbergen: wegzetten en ruilen

Prisca Puyneers: “Als ik andere scholen een goede raad mag geven: investeer in een handige berging. Zorg voor open rekken met transparante dozen. Elke leraar vindt er makkelijk zijn weg en de kleuters weten meteen wat ze waar kunnen vinden.” 

“Wanneer creamateriaal wordt aangekocht en het team onderling goed afspreekt wie op welk moment knutselt, dan hoeft de kleuterklas niet zo vol te staan. Zet af en toe ook eens wat materiaal weg voor een poosje. Of plaats een STOP-bord bij het materiaal waar kleuters al vaak mee aan de slag gingen. Ze zullen nog zo blij zijn de themakoffer rond ‘de kapper’ terug te zien na enige tijd. Een opblaasbaar zwembad gevuld met fijn materiaal kan ook heel verrassend zijn en neem je in no time weer weg of leen je uit aan een andere juf. En dat is meteen ook budgetvriendelijk. Materiaal hoeft absoluut niet duur te zijn. Spreek wat handige papa’s of mama’s aan en je staat versteld van wat zij in een handomdraai in elkaar toveren.”

“Natuurlijk vraagt zo’n ruilsysteem een heel goede organisatie en duidelijke afspraken tussen de leraren onderling. Maar wanneer je er als team je weg in vindt, is het een heel fijne en budgetvriendelijke manier van werken.”

Barbara De Jonge: “Heel wat kleuterklassen zijn zwaar overprikkeld. Stel jezelf de vraag: is dit materiaal zinvol én wordt het voldoende gebruikt? In de Kleuterklas van de Toekomst zijn weinig prikkels. Kleuters komen op die manier sneller tot leren en hun motivatie ligt hoger. Dat heeft alles te maken met het feit dat je kleuters meer autonomie geeft. In De Ark staan ze daar ver in. Ze werken met een centraal ruilsysteem. Natuurlijk vraagt het goed overleg tussen de leraren: wie heeft welk materiaal nodig? Wanneer je heel teamgericht werkt, is dat geen probleem.” 

→ Start-tip:

“Ga voor dozen waarvan je kan zien wat erin zit. Presenteer ze mooi. Creëer als het ware een ruilwinkel op een centrale plaats in de school waarbij leraren materialen met elkaar kunnen delen.”


Saartje Baert

Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels

Log in om te bewaren


Laat een reactie achter