Vlaanderen
Klasse.be

Wat vind jij?

Moeten smartphones op school verboden worden?

  • 7 maart 2022
  • 10 minuten lezen

Mogen leerlingen hun smartphone bovenhalen op school? Tijdens de pauzes? Tijdens de les, als dat nuttig is? Of kies je als school beter voor een smartphoneverbod? Leraren, directeurs en onderzoekers over voordelen, valkuilen en de rol van onderwijs.

Maarten Smeulders: “Zelf strikt toezien op de naleving van de regels terwijl je collega wegkijkt als leerlingen hun smartphone bovenhalen? Dat geeft heibel.”

Een stiekem appje in de klas, TikToks kijken in de gang of ongevraagd je les filmen? Teacher Tapp vroeg leraren secundair hoe vaak ze met hun leerlingen een discussie hadden over smartphones. De helft van de respondenten liet weten dat ze er elke week op botsten. Een steekproef die je niet kan veralgemenen naar elke school in Vlaanderen, maar aangeeft wat veel leraren wel weten: smartphones zorgen voor wrevel op school.

Verboden tijdens de pauzes, soms toegelaten tijdens de les. Nooit in de klas, wel tijdens de middagpauze. Of wel toegelaten op de speelplaats, niet als je de gebouwen betreedt. Elke school heeft zo haar eigen reglement. “En dat is prima”, vindt Sara De Jaeghere, mediacoach en trekker van de werkgroep ‘Mediaways’ in in het Sint-Godelievecollege in Gistel. “Alleen zie je in heel wat scholen een grijze zone waarin elke leraar die regels op zijn manier handhaaft: van oogluikend toestaan tot harde sancties.” 

Die spreidstand leidt tot conflicten, weet Maarten Smeulders, adjunct-directeur in GO! Atheneum Schilde. “Zelf strikt toezien op de naleving van de regels terwijl je collega wegkijkt als leerlingen hun smartphone bovenhalen? Dat geeft heibel. Niet alleen tussen leraar en leerling, ook binnen je team.”

Opmars in de klas

Steeds meer scholen laten smartphones functioneel toe tijdens de les. Steeds meer leraren maken ook dankbaar gebruik van het feit dat hun leerlingen een computer op zak hebben met meer rekenkracht dan de pc’s die 10 jaar geleden in het informaticalokaal stonden te zoemen. 4 op de 5 leraren die Teacher Tapp bevroeg, geven aan dat ze smartphones inzetten voor hun les. Met apps zoals Kahoot om te achterhalen of iedereen mee is, of om informatie te googelen. 

“Smartphones zijn een surplus voor je les. Ik ben de laatste om dat te ontkennen”, zegt Maarten, die net als Sara de opleiding tot mediacoach van Mediawijs volgde. Maar de hele tijd een scherm voor je neus, dat legt ook druk. “Een van de redenen voor ons om een heel duidelijke regel te installeren: geen smartphones op de speelplaats, geen smartphones in de gangen. Enkel in de klas, enkel voor pedagogische doeleinden, met toestemming van de leraar.” 

Afspraken over smartphones? Dat stukje van de opvoeding besteden ouders liever uit

Lieven De Marez
Professor Media, Innovatie en Communicatietechnologieën (UGent)

Met die regel stelt GO! Atheneum Schilde zich strikter op dan veel andere scholen. “Zulke keuzes kunnen vaak op bijval rekenen bij ouders”, merkt Lieven De Marez. Als professor Media, Innovatie en Communicatietechnologieën aan UGent doet hij onderzoek naar ons smartphonegebruik. “Dat de smartphone tijdens de schooluren aan de kant blijft, is voor veel ouders een opluchting. Thuis zien ze ook hoe de schermtijd door het dak gaat. Maar duidelijke grenzen opleggen is lastig. Enerzijds omdat het vaak tot conflicten leidt. Anderzijds omdat ze zelf hun smartphonegedrag niet echt in de hand hebben. En dat stukje van de opvoeding dus liever uitbesteden. Want al proberen veel gezinnen zelf afspraken te maken door bijvoorbeeld smartphones te bannen aan tafel: jongeren geven aan dat hun ouders de eersten zijn om tegen die regel te zondigen.”

Impact op leerprestaties

Weer een taak die de samenleving in het goedgevulde mandje van scholen legt? Daar lijkt het wel op. In Frankrijk en in bepaalde regio’s in Spanje en Oostenrijk geldt een smartphoneverbod op school. Bovenaan het lijstje met argumenten om smartphones te verbieden: de invloed op leerprestaties. 

Simon Amez onderzocht aan de UGent of er een link is tussen smartphonegebruik en leerprestaties. Zijn conclusie? “Wij vonden een significant verband: wie meer op zijn smartphone zat, haalde lagere cijfers. Met een belangrijke kanttekening: we keken naar het totale smartphonegebruik, niet enkel tijdens de les. En in onze studie volgden we enkel studenten hoger onderwijs.” 

Amez heeft weet van amper 2 studies die de gevolgen van smartphonegebruik op leerprestaties in het secundair onderzochten. Een studie in Engeland zag een verband, een Zweeds onderzoek niet. Toch vond Frankrijk dat voldoende om een nationaal smartphoneverbod op school uit te vaardigen. “Een magere basis voor zulke verregaande beslissingen. Welk effect heeft dat verbod op het smartphonegebruik van jongeren in hun vrije tijd? Hoe evolueren de digitale skills van die leerlingen? En hoe gaan ze met hun smartphone om eens ze de schoolbanken verlaten? Als je een afweging maakt, zijn leerprestaties niet de enige parameter. Er is meer onderzoek nodig, en meer debat.”

Portret Sara De Jaeghere
Sara De Jaeghere: “Een verbod vinden we vanuit pedagogisch oogpunt geen goed idee.”

Dode letter

Een verbod zoals in Frankrijk is volgens Lieven De Marez niet verstandig. “Zeker als je dat verbod gewoon oplegt zonder draagvlak, zonder je leerlingen uit te leggen waarom.” De Marez trekt geregeld naar middelbare scholen met My Mobile DNA, een gratis app die zijn onderzoeksgroep aan de UGent ontwikkelde om digitaal gedrag slim in beeld te brengen. “Onze app trackt je gebruik diepgaand, zodat je er een persoonlijke analyse aan kan koppelen. Als ik aan scholen de resultaten toon, is dat vaak ontnuchterend. Het aantal pick-ups van leerlingen tijdens de les, hoe vaak ze naar hun smartphone grijpen, is gigantisch. Je kan verbieden zoveel je wil, maar als je niet uitlegt waarom, haalt dat vaak bitter weinig uit.”

‘Ik zou graag minder bezig zijn met mijn smartphone.’ Die stelling legde Waddist in een kleine steekproef voor aan jongeren. Meer dan 60% van de ondervraagden beaamde de stelling. Slechts een kleine minderheid ging niet akkoord. Lieven De Marez schrikt er niet van. “Ik begin mijn lezing altijd met dezelfde vraag: ‘Wie vindt zijn smartphonegebruik problematisch?’ Leraren én leerlingen: de meeste handen gaan de lucht in. Veel mensen voelen dat ze ergens afhankelijk zijn, en willen daar wat aan doen. Ik vergelijk een smartphone met een hond. Die richt je af: niet op tafel, niet in de slaapkamer. En niet tegen je opspringen als je met de buurman praat. Met onze smartphone lukt ons dat niet.”

Vóór corona bedroeg de schermtijd van de gemiddelde Vlaming 2,5 uur. Daar kwam sinds corona nog een half uur bij. Dat ook haar leerlingen sinds corona nog meer tijd op hun schermpje doorbrengen, valt ook Sara De Jaeghere op. “Tijdens afstandsonderwijs was die smartphone vaak hun enige link met de buitenwereld. Goed dat ze op die manier contact hielden met leeftijdsgenoten. Maar ze raakten wel nóg meer verslingerd, heb ik de indruk.” 

En dus klinkt de roep om strengere regels geregeld luider, ook bij Sara op school. “Geen smartphones op de speelplaats? Ergens klinkt het aanlokkelijk. Maar je kan er op ons grote schooldomein onmogelijk over waken dat iedereen die regel naleeft. En belangrijker: we vinden een verbod pedagogisch gezien geen goed idee. Want hoe leert een verbod je omgaan met je smartphone? Al moet je ook die overtuiging blijven in vraag stellen als je een beleid wil voeren dat de realiteit op de hielen zit. Om die reden bevragen we ook onze leerlingen, nemen we hun noden en zorgen mee.”

Zombieland

“Hoe gek dat ook klinkt: het smartphoneverbod op de speelplaats komt niet eens van ons, maar van onze leerlingen.” Maarten schetst hoe smartphones in het GO! Atheneum Schilde aanvankelijk overal verboden waren, net als in zoveel andere scholen. Niet in de klas, niet op de speelplaats. “Gaandeweg ontdek je de mogelijkheden voor je les, maar merk je ook hoe je steeds vaker in conflicten verzeild geraakt. De avondstudie zat vol met leerlingen die de regels aan hun laars lapten: een onhoudbare situatie. Toen de leerlingenraad met de vraag kwam om smartphones toe te laten op de speelplaats, gingen we overstag.”

Smartphones uit je leven bannen hoeft niet. Een diëtist vraagt je ook niet om te stoppen met eten

Lieven De Marez
Professor Media, Innovatie en Communicatietechnologieën (UGent)

“Onze basketveldjes lagen er plots verlaten bij”, herinnert Maarten zich. Leerlingen stonden in groepjes op hun scherm te tikken. Hoofd naar beneden. ‘Zombieland’, noemden ze het zelf. Raar maar waar: enkele maanden later klopte de leerlingenraad opnieuw aan. Of we de beslissing wilden terugdraaien, omdat ze misten hoe het vroeger was. De basketveldjes leefden op.”

Voorstander van een verbod is hij in principe niet, maar dat de vraag vanuit de leerlingen kwam, is voor Lieven De Marez wel een positief signaal. “Gewoon verbieden: aan die les hebben ze niks eens ze de school buitenwandelen. Ook jongeren voelen dat er wat scheelt en willen daar iets aan doen. Net zoals dat moment waarop je plots merkt dat je broek spant. Eerst denk je: even wat op mijn eten letten. Als dat niet werkt, trek je naar de gym voor groepslessen, begin je met start-to-run. Een diëtist is pas de laatste, maar vaak ook de enige effectieve optie: een professional die je gewoontes helder analyseert, en je dan helpt om een paar zaken blijvend te veranderen.”

Digitale balans

“Dat is het doel van onze initiatieven rond digitale balans”, vertelt Sara. Leerlingen zoeken zich een weg in een escaperoom met individuele en klaschallenges om inzicht te verwerven in hun gewoontes en die van leeftijdsgenoten. Zoals een discussie over phubben, je smartphone voorrang geven op de mens die voor je neus zit. Wat doe ik als anderen phubben, hoe ga ik ermee om? Hoe beheer ik meldingen? Kan ik me concentreren als mijn smartphone naast me ligt? Met een klein experiment laten we ze zelf ervaren wat het effect is als je smartphone binnen handbereik ligt terwijl je studeert. We brengen het gesprek over schermtijd ook op gang met kleine challenges: verwijder 2 apps, zet je meldingen op Snapchat eens af, neem je smartphone niet mee naar de wc. En met ludieke acties zetten we digitale balans geregeld in de kijker, bij leerlingen en leraren.” 

Omdat leraren net zo goed eindeloos zitten te scrollen in de lerarenkamer, hebben Sara en haar collega’s van de werkgroep Digitale Balans ook plannen voor een consultatiekot. Met voorschriften van de digidokter. “Het middeltje dat voor mij wonderen deed? Ik leg mijn smartphone eerst een uur aan de kant als ik thuiskom. Een eenvoudige regel, maar wel een pak meer rust in mijn hoofd.”

Maarten Smeulders: “Vooral de digitalisering wordt een uitdaging van formaat. Als elke leerling een laptop heeft, stijgen de kansen op afleiding.”

Maatwerk

Lieven De Marez legt uit waarom oplossingen op maat beter werken dan one size fits all. “Smartphones uit je leven bannen hoeft niet, net zoals een diëtist je ook niet vraagt om te stoppen met eten. Maar voor gerichte oplossingen heb je eerst inzicht nodig. Een leerling uit ons onderzoek gebruikte zijn smartphone als wekker. Om dan een half uur door zijn Instagramfeed te scrollen. Een leraar checkte voortdurend haar mailbox, maar doolde daarna telkens 20 minuten rond op Facebook. Eens je weet welke apps het jou lastig maken, weet je wat je moet doen om die treintjes te onderbreken. En soms is dat heel eenvoudig: een wekkerradio kopen, of de meldingen van je mailserver op vaste tijdstippen uitschakelen.”

Zowel in de school van Maarten als bij Sara komen smartphones aan bod tijdens de lessen mediawijsheid. Leerlingen van de eerste graad ontdekken er niet alleen waarom we zo gevoelig zijn voor sociale media, maar leren er ook over privacy, portretrecht, cyberpesten. Vooral bij die jongere leerlingen ziet Sara een zoektocht. “Die kinderen zouden soms het liefst in hun scherm verdwijnen. Ze kennen elkaar nog niet erg goed, en dan is je smartphone en veilige vlucht. Wie vroeger eenzaam naar zijn voeten stond te staren, heeft nu wel een gesprekspartner. Vaak is dat toestel ook nieuw voor hen, wat hen nog gevoeliger maakt. En ze gamen vaker dan oudere tieners.” 

“Andere regels voor de eerste graad? Ja, graag. Maar we willen onze leerlingen ook de kans geven om zelf een evenwicht te vinden. En je moet net zo goed de positieve kanten van smartphones durven zien: samen een TikTok maken op de speelplaats, samen lachen om een grappig filmpje of het tonen aan een van de opvoeders: smartphones hebben ook een waardevolle sociale functie.”

Toestelwijs

Dat vooral de leerlingen van de eerste graad het lastig hebben, herkent Maarten. “En je hoort mij niet zeggen dat het bij ons altijd fantastisch loopt. Sommige leerlingen blijven de regels stretchen. Maar wie keer op keer tegen de lamp loopt, komt nu uit eigen beweging zijn smartphone ‘s ochtends inleveren, om de verleiding te bannen. Ons doel is corrigeren, niet sanctioneren.” 

Al maken ze verschillende keuzes, toch hebben Maarten en Sara hetzelfde doel: bewustmaking. “En dialoog”, voegt Sara toe. “De digitalisering kunnen we niet tegenhouden. Daar is ze ook te waardevol voor. Maar we moeten er wel over praten. Met onze leerlingen, met andere scholen. Om ideeën uit te wisselen en ons beleid steeds aan te passen aan de realiteit.” 

Een realiteit die razendsnel verandert, merkt Maarten. “Vooral de digitalisering wordt een uitdaging van formaat. Als elke leerling een laptop heeft, stijgen de kansen op afleiding in de klas exponentieel. Ik denk niet dat scholen al duidelijk weten hoe ze dat zullen oplossen. “Net zoals smartwatches”, vult Sara aan. “Als meer en meer leerlingen die dragen, moet je je aanpak ook weer bijsturen.” Eén zaak staat volgens Lieven De Marez als een paal boven water. “Leerlingen groeien op in een digitale wereld. Een smartphone en een laptop zullen constant binnen handbereik zijn. Toestelwijsheid, verstandig omgaan met je smartphone, wordt een basisvaardigheid om goed te kunnen functioneren. En dus ook een basistaak die scholen niet kunnen negeren.”


Lieven De Marez is professor Innovatie, Media en Technologie aan UGent. Zijn boek ‘Ken je digitaal DNA’ verscheen bij Pelckmans Pro. De app MobileDNA vind je in de Android App Store. Voor iPhone vind je heel wat info in de app ‘Schermtijd’.

Op Mediawijs vind je een dossier rond digitale balans met veelgestelde vragen, feiten en tips voor ouders.

Deze zelftest helpt je leerlingen om na te denken over hun smartphonegebruik én geeft tegelijk heel wat info mee.

Seppe Goossens

Voeg dit artikel toe aan je bewaarde artikels

Log in om te bewaren


N

Niko meulemans

22 februari 2024

Ik ben al 4 jaar leerkracht, zij-instromer. Op 6 scholen ondertussen. Smartphones zijn ronduit rampzalig, alles al geprobeerd, klassengesprek, tolerantie, 5 minuten pauze om berichtjes te checken... Het is een pest, ze verstoppen hun toestel, filmen stiekem, gamen, chatten, nemen foto's … Bijna alle conflicten en tijdverlies draaien errond. Bovenop komt het leger van laptops … Ik geef les aan een muur van ruggen van laptops, er is geen enkel oogcontact met de leerlingen. Zombies. Leerlingen lachen wel, typen, sommigen zeer geconcentreerd (niet op de les) achter hun scherm/muurtje als ik dan naar achter wandel is het een razendsnel veranderen van schermen… Geschiedenis checken lees ik in het artikel. Wat met de 17 andere leerlingen gedurende die 5 minuten? Dit komt bovenop de pest van de smartphones en we zwijgen maar van alle digitale problemen die ict met zich meebrengt: accountproblemen, internet te zwak of werkt niet (lees lesgeven onmogelijk), rechten toekennen, ict-kennis leerlingen (sommigen kunnen niet eens copy/pasten), nachtmerrie-organisatie op One drive, bestanden te groot te klein… Elke les opnieuw… Ook komt het gebruik van (meestal antieke) hardware er nog eens bij: de beamer-nachtmerries en fritvetklaviers op antieke pc’s dit met ict totaal onderbemande ict departementen. Meestal 1-3 per school van 800 leerlingen.
Hard reageren met strenge maatregelen of Lesgeven als een tiran. Want eens je raakt aan de smartphone, ben je vijand nummer 1. Aan onderzoekers, pedagogen, politiekers… kom eens lesgeven, niet gewoon een dagje… Algemeen verbod op smartphones zoals in Nederland in Frankrijk is de enige oplossing.

Reageren

Laat een reactie achter