Leerling met kanker: 7 tips voor een vlotte terugkeer naar de klas

Het noodlot slaat toe in je klas. Een leerling krijgt een kankerdiagnose en is een tijdje afwezig. Wat kan je als leraar doen om de terugkeer na de behandeling te vergemakkelijken? Pauline Verhelst (UGent) onderzocht de onderwijsbehoeften van leerlingen met kanker. “Leraren hebben concrete handvaten nodig om hen gepast te ondersteunen.”

Pauline Verhelst: “Aan de hand van een literatuurstudie onderzocht ik de onderwijsnoden van kinderen met kanker. In België krijgen jaarlijks zo’n 600 kinderen en jongeren een kankerdiagnose. Wat weten we al over kinderkanker en school-re-integratie? Welke behoeften hebben die leerlingen bij hun terugkeer? Tijdens mijn lerarenopleiding kwam dat onderwerp niet aan bod, dus wilde ik zelf concrete tips ontwikkelen.”

“De focus van mijn onderzoek ligt op kanker, maar de tips zijn zeker open te trekken naar leerlingen die om andere redenen langdurig afwezig zijn. Denk maar aan een operatie, chronische ziekte of mentale gezondheidsproblemen. Zij hebben wellicht dezelfde onderwijsbehoeften die ik onderscheid in mijn masterproef: nood aan ondersteunende peers, ondersteuning op maat, gecoördineerde communicatie en geprofessionaliseerde leraren. Elke situatie en elk kind is anders, maar die 4 noden kunnen als basis dienen.”

Tip 1: Hou contact

Pauline Verhelst: “Plots weken in een ziekenhuis moeten verblijven is een zware schok voor kinderen. Het haalt hen op een abrupte manier uit hun vertrouwde omgeving. Continuïteit en normaliteit zijn enorm belangrijk. Alles begint daarom bij contact houden tijdens de afwezigheid van de leerling. Het kind moet het gevoel hebben dat het betrokken blijft bij het klasgebeuren en niet vergeten wordt. Op die manier vindt het bij de terugkeer weer sneller aansluiting met de rest van de klas. Als de situatie het toelaat, kan de leerling vanuit het ziekenhuis les volgen met Bednet. Via een videoverbinding is het kind live aanwezig in de klas: het kan zijn hand opsteken om te antwoorden, rechtstreeks vragen stellen aan de leraar en overleggen met klasgenoten tijdens groepswerk.”

“Soms is de afwezige leerling niet in staat om de lessen in realtime mee te volgen. Een leraar van de school kan dan in het ziekenhuis of bij het kind thuis langsgaan om les te geven. Zo is er geen contact met de klas zelf, maar wel al met de leraar. Je kan ook afspreken om wekelijks te videobellen met de hele klas. Hou je in dat geval zeker aan je beloftes. Voor wie niet in het ziekenhuis is, gaat het leven gewoon z’n gangetje. Dan kan zo’n afspraak al eens vergeten worden. Voor het zieke kind is dat contactmoment iets om naar uit te kijken en zich aan op te trekken. Zorg dus voor regelmaat, rekening houdend met wat mogelijk is voor de afwezige leerling. Is het kind te zwak of te moe om te bellen, verzamel dan kaartjes en tekeningen die je meegeeft met de ouders, broers of zussen. Indien mogelijk kan je de post eens meenemen bij een bezoekje aan het ziekenhuis, al dan niet in het bijzijn van enkele klasgenoten.”

Tip 2: Organiseer een klasgesprek

Pauline Verhelst: “Een klasgesprek is nuttig op 2 momenten: wanneer de leerling afwezig is en wanneer de leerling terugkeert naar de klas. Tijdens de afwezigheid duid je waarom de leerling een tijdje niet of weinig naar school komt. Gebruik geen moeilijke of beangstigende woorden. Vraag ook aan de klas wat ze zelf al weten over de ziekte. Misschien hebben ze er zelf al ervaring mee in hun omgeving. Belangrijk is dat je foute ideeën of associaties corrigeert. Sommige kinderen denken bij kanker meteen aan de dood. Nuanceer die gedachten, maar valideer hun gevoelens. Het is normaal dat ze zich bezorgd, bang of verdrietig voelen.”

“Het tweede gesprek voer je vlak voor de terugkomst, of op de eerste dag waarop de leerling weer in de klas is. Wil de leerling zelf zijn verhaal vertellen? Wat mogen de anderen weten, en wat houdt die liever voor zichzelf? De wensen van de leerling staan centraal. Sommige kinderen zijn na hun behandeling bijvoorbeeld onzeker over hun gewijzigde uiterlijk. Ze hebben haar of gewicht verloren, zien er moe uit. Bereid klasgenoten voor op die veranderingen, zodat er bij de terugkomst geen geroddel ontstaat. Praten over die specifieke gevolgen van kanker kan normaliserend werken en pestgedrag in de kiem smoren.”

Tip 3: Installeer een brievenbus

Pauline Verhelst: “Na zo’n klasgesprek zitten leerlingen vaak met veel vragen, gedachten en gevoelens. Installeer een brievenbus in de klas waarin leerlingen verdere bedenkingen kwijt kunnen. Plan wekelijks een vast moment in om de inhoud van de brievenbus te bekijken. De bus is een handig hulpmiddel, want zo komen vragen niet rechtstreeks bij de zieke leerling terecht. De leraar kan bovendien informatie opzoeken en in overleg met de leerling bepalen welke vragen klassikaal behandeld worden en welke niet.”

“Voel je je als leraar niet comfortabel bij zulke zware gesprekken? Vraag aan een collega om het over te nemen, of nodig iemand uit van het ziekenhuis. Een onderwerp als kanker kan al snel te dichtbij komen, bijvoorbeeld door eigen ervaringen met de ziekte. Leerlingen vangen het op als je zelf angstig of uiterst emotioneel tegenover het onderwerp staat. Respecteer je eigen grenzen daarin, maar zorg dat het gesprek gevoerd wordt.”

Tip 4: Stel een brugfiguur aan

Pauline Verhelst: “Wanneer een leerling ziek is, hebben verschillende partijen baat bij goede communicatie over de medische en emotionele toestand van het kind: de school, de ouders, de behandelende arts en natuurlijk de leerling zelf. Voldoende overdracht tussen de betrokkenen is essentieel. Om die communicatie vlot te laten verlopen, stel je in overleg met de ouders het best een vaste contactpersoon aan. Dat kan de klastitularis zijn, of iemand van het CLB. Die persoon is het aanspreekpunt van de leerling en doet dienst als brugfiguur door informatie te filteren en kanaliseren. Zo worden de ouders niet overladen met vragen van verschillende leraren en weten ze bij wie ze terecht kunnen voor een gesprek. De contactpersoon neemt het best ook eens contact op met het ziekenhuis en de behandelende arts.”

Tip 5: Betrek de leerling op aangepast niveau

Pauline Verhelst: “De ene leerling heeft bij de terugkeer last van concentratieproblemen, de andere is nog vaak moe of misselijk. Kankerbehandelingen hangen af van het type kanker dat werd vastgesteld en veroorzaken uiteenlopende bijwerkingen. De leerling wil wellicht zo snel mogelijk weer deel uitmaken van de groep door dezelfde taken, toetsen en activiteiten uit te voeren als zijn klasgenoten. Maar dat is niet altijd mogelijk. Het CLB kan de school – samen met de arts en ouders – helpen inschatten welke aanpassingen nodig zijn. Zo kan je de leerling betrekken zonder het te overbelasten.”

“Pleit de leerling zeker niet te snel vrij van opdrachten. Zo zal die zich alleen maar meer als een uitzondering voelen. Geef een soortgelijke opdracht, maar op een aangepast niveau. Zo kan je het kind een rekenmachine laten gebruiken bij een wiskundetoets of vooraan in de klas laten plaatsnemen om zich beter te kunnen concentreren. Laat het de spelregels uitleggen of de score bijhouden tijdens een turnles in plaats van aan de kant te zitten.”

Tip 6: Verlies broers en zussen niet uit het oog

Pauline Verhelst: “Een kankerdiagnose heeft een impact op elk gezinslid. Ook de broers en zussen van het zieke kind hebben vaak baat bij extra aandacht van hun leraren. Wie weet willen zij af en toe ventileren over hun gevoelens of spenderen ze veel tijd in het ziekenhuis, bij hun zieke broer of zus. Met enkele kleine ingrepen kan je de last wat draaglijker maken. Bied hen extra huiswerkbegeleiding door bijvoorbeeld een voorbeeldtoets mee te geven, zodat ze gerichter kunnen studeren.”

Tip 7: Informeer jezelf

Pauline Verhelst: “Leraren hebben vaak te weinig kennis over kinderkanker en de gevolgen ervan op de schoolse prestaties van leerlingen. Ze informeren zich er pas over wanneer ze ermee geconfronteerd worden. Begrijpelijk natuurlijk, want je gaat er niet van uit dat dit gebeurt. Wanneer het zich voordoet in je klas, zorg er dan voor dat je over de juiste informatie beschikt. Lees je in over kinderkanker, zoek informatie op. Stichting tegen Kanker bracht de gids ‘Hand in Hand’ uit, een handige infobrochure die heel wat vragen beantwoordt. Op het internet vind je veel informatie, maar je kan ook altijd brochures opvragen bij de kinderoncologische dienst van het ziekenhuis.”

Meer informatie over (kinder)kanker

De Pet op tegen Kanker: educatieve pakketten om kanker bespreekbaar te maken bij leerlingen in het basisonderwijs (Kom op tegen Kanker & Ketnet)
Gids ‘Hand in Hand’: er is een kind met kanker in de klas… (Stichting tegen Kanker)
Brochure ‘Een kind met kanker in je klas, informatie voor leerkrachten’ (UZ Leuven)
Online lesmodule over kinderkanker voor leerlingen lager onderwijs (KiKa)
Website Alles over Kanker (Kom op tegen Kanker)
Website Stichting tegen Kanker (Stichting tegen Kanker)
Informatie over onderwijs voor langdurig zieken (Onderwijs Vlaanderen)

In haar scriptie ‘De ondersteunende rol van de school bij de specifieke onderwijsbehoeften van kinderen met kanker’ werkt Pauline Verhelst (Gedragswetenschappen, UGent) handvaten uit voor het onderwijs om de terugkeer naar de klas te vergemakkelijken voor langdurig zieke kinderen. Met haar onderzoek haalde ze de shortlist van de Klasseprijs 2021.

Hanne Van Daele