Vrouwonvriendelijke uitspraken in de klas: hoe ga je ermee om?

‘Terug naar uw keuken!’ of ‘mannen mogen niet gevoelig zijn’. Lijk jij zulke vrouwonvriendelijke, stoere uitspraken weer vaker in je klas te horen? Expert Myriam Halimi verklaart en vertelt hoe je het best reageert: “Begrens, maar maak ook ruimte voor gesprek. Zo vermijd je dat (hyper)mannelijkheid destructief wordt.”

Wat is er mis met mannelijkheid?

Myriam: “Mannelijkheid’ an sich is niet toxisch. Ook ‘overdreven’ of ‘hypermannelijkheid’ hoeft dat niet te zijn. Maar de zogenaamde man box – een figuurlijke doos met alle eigenschappen waaraan van een man verwacht wordt te voldoen: stoer, sterk, rationeel, zelfredzaam, carrièregericht … – kán wel negatieve gevolgen hebben als jongens of mannen druk voelen om eraan te voldoen en daardoor (zelf)destructief gedrag vertonen zoals suïcide, verslavingsproblematieken of geweld naar anderen.”

“Het wordt toxisch als zij die er niet in passen als minderwaardig worden gezien; denk aan homofobie en minachting voor vrouwen. Of als jongens of mannen een ongezonde fixatie op spiermassa krijgen, of hun emoties gaan onderdrukken om rationeel of stoer te zijn.”

Macho’s waren er toch altijd al?

Myriam: “Klopt, zo’n macho-, haantjes- of alfagedrag bestaat al langer. Maar er is wel een nieuwe tendens: waar de strikte ideeën rond mannelijkheid en vrouwelijkheid in het verleden afnamen met elke nieuwe generatie, nemen ze nu weer toe. Jongere generaties mannen sluiten zich opnieuw meer bij traditionele man-vrouwverdelingen aan.”

Hoe verklaar je die heropleving?

Myriam: “Het gaat om een samenspel tussen groeiende maatschappelijke onzekerheid, sociale media en een toenemende genderkloof, die zien we ook in ons onderwijs. Hoge woningprijzen, klimaatrampen, politieke instabiliteit: jongeren zijn bezorgd om hun toekomst. In onze Westerse wereld staan financiële zorgen met stip op 1. Zal ik later wel een eigen huis kunnen betalen? Mijn gezin kunnen onderhouden? Op vakantie kunnen gaan?”

“Die onzekerheid heeft vooral een impact op jonge mannen. Want de verwachting dat een man de (grootste) kostwinner van het gezin is, blijft tot op vandaag in veel maatschappelijke kringen overeind. En die verwachting lijkt steeds moeilijker in te vullen. Jonge mannen hebben immers gemiddeld een lager opleidingsniveau dan jonge vrouwen. Bovendien is de arbeidsmarkt veranderd: kennis – en dus opleiding – staat centraal, manuele arbeid slinkt en veel sectoren met jobtekorten, zoals de zorg, spreken jongens minder aan. Die worden als vrouwelijk gezien en genieten minder (financiële) waardering.”

“Waar ideeën rond vrouwelijkheid de laatste decennia fel verbreed zijn, kenden ideeën rond mannelijkheid niet dezelfde emancipatie. Onze maatschappij moedigt meisjes doorgaans aan om buiten hun stereotiepe hokjes te treden, denk maar aan campagnes voor STEM-richtingen. Campagnes voor zorgrichtingen op jongens gericht zie je veel minder. Daardoor hebben veel jongens het gevoel minder carrièreopties te hebben. Resultaat: jonge mannen voelen zich soms onzeker of bedreigd.”

“Hoe zorg je er onder die omstandigheden voor dat je wél aan de maatschappelijke verwachtingen kan voldoen? Influencers als Andrew Tate serveren in video’s hapklaar advies om succesvol (rijk, fit, sterk, aantrekkelijk …) te worden. Met klare taal en ogenschijnlijk simpele oplossingen spelen ze leep in op de onzekerheden van jonge mannen. ‘Volg (lees: betaal) gewoon mijn stappenplan naar succes.’ Onhaalbaar en onwenselijk, maar wel populair. Want ze bieden houvast.”

Genderexpert Myriam over hypermannelijkheid — **Myriam:** “Het algoritme van sociale media zuigt je geleidelijk in een filterbubbel van hypermannelijkheid.”

Goeroes in een nieuw (designer)jasje?

Myriam: “Én met een grote communicatietroef: de algoritmes van sociale media. Want blijf kijken naar zo’n filmpje en je krijgt er snel veel gelijkaardige te zien. Het algoritme zuigt je geleidelijk – maar wel pijlsnel – in een filterbubbel. En daarin schuilt gevaar, want het gedachtegoed en de taal van veel influencers is ongenuanceerd en polariserend. Denk aan uitspraken als ‘Het is niet zo moeilijk om een man tevreden te houden: kook, poets, glimlach’ (Sneako).”

“Maar meestal is het minder opvallend. Geen krasse uitspraken, maar subtiele boodschappen: ‘Vrouwen die geen kinderen willen zijn psychologisch niet helemaal in orde’ (Jordan B Peterson) of ‘Mannen mogen niet gevoelig zijn’ (Hamza Ahmed). Een tiener die zijn imago wil opkrikken of toekomstige financiële stabiliteit zoekt, wordt ook aan die uitspraken, beelden en insinuaties blootgesteld. Niet 1 keer, maar zó vaak dat die taal – en het achterliggende gedachtegoed – genormaliseerdkunnen raken.”

“Onderzoek toont aan dat 63% van Amerikaanse, Britse en Australische mannen tussen 16 en 24 jaar regelmatig video’s bekijkt van minstens 1 influencer die over hypermannelijkheid adviseert. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van hen ook effectief met het advies aan de slag. Of de cijfers voor Vlaanderen ook zo hoog zijn, is voorlopig giswerk. Maar we geven regelmatig vormingen op onder andere scholen en ook Vlaamse jongeren komen vaak in contact met influencers uit de manosfeer, het netwerk van websites, forums en sociale mediagroepen die extreme mannelijkheid bespreken en vaak een antifeministisch standpunt hebben. Een voorbeeld zijn de zogenaamde ‘incels’ – kort voor involuntary celibates –, een groep van mannen die ongewild geen succes hebben bij vrouwen en hún daar de schuld van geven.”

Korte metten mee maken dus als je dat discours hoort gebruiken?

Myriam: “Uitspraken als ‘terug naar uw keuken’ of ‘turnen is gay’ horen jongeren en kopiëren ze om op te vallen, of omdat ze die grappig vinden. Maar onschuldig zijn ze niet.”

“Want reageer je niet, dan wek je de indruk dat het oké is om zoiets te zeggen. Reageer je té streng, riskeer je het thema naar de taboesfeer te verbannen. En dat is spijtig, want net in polariserende of kwetsende uitspraken zit een grote kans om tot meer nuance te komen. Begrens ze altijd: ‘Wat je zegt, is niet oké omdat …’ En open daarna het gesprek: ‘Waarom zeg je dat eigenlijk?’, ‘Wat bedoel je er precies mee?’, ‘Waar haal je die uitspraak vandaan?’ …”

▶︎ Snelcursus omgaan met polariserende of kwetsende uitspraken? Bekijk deze 3 video’s met expert Sam Mampaey.

“Een tweede reden waarom zulke gesprekken ertoe doen: onderzoek wijst uit dat ze het lichaamsbeeld van je leerlingen positief kunnen beïnvloeden. Veel jongeren halen hun kennis over schoonheidsidealen, relaties en seksualiteit van het internet. Wat ze daar zien, beïnvloedt hun (zelf)beeld impliciet. Maar ook de gesprekken rond wat ze zien spelen een belangrijke rol. Wat zijn de voor- en nadelen van een afgetraind lichaam? Zijn die (perfecte) beelden op sociale media wel realistisch? Hoe intens streven mijn peers naar zo’n lichaam? Hoe ga ik gezonde relaties aan? Wat kan ik verwachten van seks en mijn sekspartner(s)?”

“En wat ik tijdens vormingen merk: niet alleen is er een gapende gesprekskloof tussen jongeren en volwassenen, jongeren spreken ook onderling weinig diepgaand over onderwerpen als seksualiteit of hun uiterlijk. Dat is gênant, cringe. Terwijl ze er juist veel behoefte aan hebben. ‘Oef, ik ben niet de enige die er zus uitziet of zo denkt’: leerlingen geven na een vorming meer dan eens aan dat het oplucht om erover te spreken of dat ze het fijn vonden om ruimte te krijgen om van gedachten te wisselen.”

Moet je daarvoor ingelezen zijn?

Myriam: “Ja en nee. In grote lijnen weten wat er rond het thema leeft – welke influencers actief zijn bijvoorbeeld –, heeft zeker voordelen. Je kan gerichter vragen stellen en duiding aanreiken, je bent je wat bewuster van eventuele gevaren en je voelt je misschien meer zelfzeker voor het gesprek.”

“Je toont ook dat je betrokken wil zijn bij de leefwereld van je leerlingen. Dat is waardevol. Zeker omdat jongeren in onze vormingen vaak aangeven dat volwassenen in relatie tot dit thema ‘niet weten waarover ze spreken’. En het gevoel hebben dat ‘ze zich continu moeten verdedigen’.”

“Anderzijds: tussen wat volwassenen in de media lezen en hoe iets bij jongeren binnenkomt, zit vaak een groot verschil. Andrew Tate is in veel kringen bijvoorbeeld al passé. En hoewel ze waarschijnlijk het fenomeen wel kennen, is ‘manosfeer’ geen woord dat veel jongeren gebruiken. Door vanuit jouw kennis te vertrekken, kan jehet idee dat jij als volwassene je leerlingen niet begrijpt dus ook versterken. Geen ideale start voor een gesprek.”

“Een open houding aannemen werkt in mijn ervaring het beste: stel vragen, laat oordelen achterwege. Deel waarom je een gesprek belangrijk vindt: je bent bezorgd, of gewoon nieuwsgierig naar wat er bij je leerlingen leeft: ‘Wat zien jullie zoal op TikTok?’, ‘Wie volgen jullie?’, ‘Wat vind je goed aan die? Wat minder goed?’ Oprechte interesse.”

▶︎ Je open houding verbeteren? Gebruik deze 6 ezelsbruggetjes.

“En als je tijd hebt om je voor te bereiden, bekijk dan de filmpjes die je leerlingen te zien krijgen. Leef je in: waar zit de aantrekkingskracht voor hen juist? Welke gevaren zien ze vermoedelijk niet? Heel wat jongeren denken dat ze informatie kunnen ‘selecteren’, enkel luisteren naar de boodschappen die zij interessant vinden. Ze onderschatten nog de impact die algoritmes en impliciete boodschappen kunnen hebben.”

“En maak ze beter bestand tegen wat ze te zien krijgen. Leer ze manipulatietechnieken herkennen en zet in op mediawijsheid en kritisch denken. Zelf start ik mijn vormingen soms met een quiz waarbij leerlingen moeten googelen. Voor leraren ongetwijfeld geen verrassing: ze komen bijna altijd op foute antwoorden uit. Samen op zoek gaan naar antwoorden en betrouwbare bronnen, ook je eigen leerproces tonen: zo geef je je leerlingen het meeste houvast.”

Myriam Halimi is onderwijsagoog en gender-expert. Ze werkt bij RoSa vzw en is een van de kernleden van MoveMen.

Tine Jellasics