Zo durft elke leerling vragen stellen

Frustrerend: sommige leerlingen durven geen vragen stellen in de klas terwijl ze duidelijk vastlopen. Omdat ze niet durven, kunnen of geleerd hebben hoe. Inclusiecoach Marie Hofmans legt uit waarom en hoe jij het verschil maakt met kleine ingrepen.

1. Weet je waarom leerlingen geen vraag durven stellen?

Marie Hofmans (inclusiecoach Stedelijk leersteuncentrum Antwerpen): “Als niemand een vraag stelt in de klas, wil dat niet zeggen dat iedereen mee is met de leerstof, opdracht of instructie. Heel wat leerlingen durven of kunnen nog geen hulpvraag stellen om uiteenlopende redenen. Karakter speelt een grote rol: introverte leerlingen met te weinig sociaal zelfvertrouwen denken al snel: ‘Willen ze me wel helpen?’”

“Maar er zijn ook heel wat andere oorzaken waardoor leerlingen geen vraag durven stellen in de klas. Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zoals ASS of taalstoornissen hebben meer verwerkingstijd nodig om een opdracht te begrijpen, voorkennis te activeren, te reflecteren of ze de leerstof begrijpen. En dan moeten ze nog een vraag stellen. En wat als je het juiste woord in het Nederlands nog niet kent? Heb geduld en geef ze wat meer tijd om een vraag te formuleren.”

“Ook de relatie met de leraar en klasgenoten speelt mee. En waarover wil de leerling een vraag stellen? Als je een kei bent in Latijn, is een vraag stellen minder bedreigend. Maar voel je je onzeker over wiskunde – terecht of onterecht – houd je je stil. Contradictorisch dus: hoe meer nood je hebt aan hulp, hoe minder snel je erom vraagt.”

“Om te weten wat de onderliggende oorzaak is, moet je een leerling goed kennen. Ga in gesprek met ouders, (zorg)collega’s en ondersteuners. Zo ontdek je sneller wat er speelt: een onderliggende diagnose, de relatie met de leraar, een pestprobleem of een negatieve klassfeer.”

2. Herken jij het verschil tussen willen presteren en willen leren?

Marie Hofmans: “Sommige leerlingen willen vooral iets onder de knie krijgen en beheersen. Anderen willen gewoon goed presteren. Die 2 types hebben een ander leerdoel en ook een andere houding tegenover hulp.”

“Wie gericht is op beheersing, ziet hulp als een manier om verder te geraken. Die denkt: met een beetje ondersteuning kom ik sneller tot inzicht. Maar een leerling die vooral wil presteren, ervaart hulp als falen.”

“Benadruk bij de groep ‘beheersers’ dat zelfstandig leren waardevol is, maar dat je bij elk leerproces soms vastzit. Iemand die even met je meekijkt, kan je net verder helpen. Bij de ‘presteerders’ helpt het om mee te geven dat leren geen wedstrijd tegen anderen is. Leren draait om je eigen groei: wat lukt vandaag beter dan gisteren?”

3. Voelt elke leerling zich veilig in je klas om een vraag te stellen?

Marie Hofmans: “Soms kom ik als ondersteuner in een klas waar een vraag stellen niet evident is. De leraar raast door de leerstof, hamert dat die tijd tekortkomt, stimuleert geen enkele keer om een vraag te stellen.”

“Of een leerling om hulp durft vragen, hangt sterk af van het klasklimaat. En daar heb je als leraar impact op! In een klas waar fouten maken oké is en leren centraal staat, zie je ook presteerders sneller over de brug komen. De relatie met de leraar speelt daarin een grote rol. Ook de regels maken een verschil: mogen leerlingen tijdens zelfstandig werk overleggen of beschouw je dat als afkijken? En als je alleen iets mag vragen als het ‘echt niet lukt’, geef je eigenlijk al mee dat hulp iets uitzonderlijks is.”

4. Verwacht je te veel van je leerlingen?

Marie Hofmans: “Uit onderzoek blijkt dat in een klas heel weinig vragen gesteld worden. We verwachten als leraar dat leerlingen veel vragen stellen, maar onze verwachtingen en de realiteit liggen ver uit elkaar. Een goede hulpvraag stellen is iets wat niet vanzelf komt en je moet leren. Ook in het hoger onderwijs of op je eerste job.”

“Maar het goede nieuws: deze vaardigheid kan je trainen. Executieve functies zoals metacognitie of responsinhibitie – denken voor je iets doet – kan je ontwikkelen. Elke leerling en elk soort hersens op zijn eigen tempo uiteraard. Maak bewust tijd om leerlingen daarin te laten groeien.”

5. Maak jij structureel tijd voor hulpvragen?

Marie Hofmans: “Vragen of er nog vragen zijn, is al een goed begin. Maar je kan nog meer structureel tijd en hulpmiddelen inbouwen om hulpvragen te leren stellen. Laat leerlingen bewust oefenen, individueel of in groepjes. Geef een hulpmiddel niet enkel aan die ene leerling met autisme, want elke leerling heeft er baat bij. Bij Universal Design for Learning (UDL) denk je op voorhand na welke hulpmiddelen en materiaal breed inzetbaar zijn en de hele klas helpen. Kinderen en jongeren willen gewoon zoals de anderen zijn. Stimuleer ook geregeld om de ondersteuning te gebruiken: ‘Vergeet jullie hulpdriehoek niet!’”

Stimuleer vragen stellen

Welke van deze eenvoudige tools om leerlingen individueel of in groepjes te laten oefenen integreer jij in je les? Durf ze ook in het secundair te gebruiken.

Individueel

Hulpdriehoek: met deze handige Klik & Print weet je meteen welke leerlingen vastlopen of vooruitlopen.
Vragenpot: laat iedereen een anonieme vraag op een papiertje in een bokaal of doos droppen. Maak tijd om een deel van de vragen klassikaal te beantwoorden. Start met een toegankelijk thema: een les seksuele opvoeding is dus niet de makkelijkste start.
Brein-boek-buur-baas: ondersteun je leerlingen – ook in het secundair – in zelfsturing en toon waar ze hulp vinden. Zo verklein je de stap voor leerlingen met sociale onzekerheid.
Knip opdrachten in stukjes: deel grotere taken op en laat leerlingen elke tussenstap afgeven. Zo kan je 1-op-1 ruimte maken voor vragen.
Exit ticket: de les eindigen met een exit ticket creëert een extra kans om vragen stellen te stimuleren.
Huiswerk: schrijf 3 vragen op over de les of dit hoofdstuk, een heel simpele manier om iedereen te laten oefenen.

In groepjes of klassikaal:

Buddy: geef elke leerling een buddy van de week bij wie die terechtkan voor hulp. Of gebruik een bewegingstussendoortje om snel duo’s te vormen.
Groepswerk: laat groepjes samen 3 vragen over de leerstof bedenken.

Sara Frederix