Straffen en belonen: stuur storend gedrag bij

Peter Iserbyt: “Belangrijk: het verschil tussen belonen en bekrachtigen. Met een bekrachtiger bereik je dat leerlingen gedrag herhalen. Met een beloning is dat niet noodzakelijk zo. Of je ingreep een bekrachtiger is, weet je pas als je kijkt naar het effect op toekomstig gedrag.”

“Sommige leerlingen vinden het motiverend als ze vooraan in de klas hun werk mogen tonen en ervaren dat moment als een bekrachtiger. Anderen vinden die aandacht net vervelend en krijgen je positieve feedback liever een-op-een. Hetzelfde met punten: voor de ene leerling is een hoog cijfer motiverend om zich nog meer in te zetten, voor de ander helemaal niet.”

“Ook als leraar zijn we gevoelig voor bekrachtiging. Belangrijk om je daar bewust van te zijn. We blijven langer hangen bij geïnteresseerde leerlingen die hard werken en laten leerlingen met wie we geregeld conflicten hebben, vaker met rust. Nog een voorbeeld: wie met de vuist op tafel slaat of zijn stem verheft, merkt in eerste instantie misschien dat die uithaal werkt. Wat ertoe leidt dat je dat gedrag herhaalt. Terwijl het effect bij je leerlingen steeds minder lang duurt en op termijn verdwijnt.”

Peter Iserbyt: “Een effectieve straf zorgt ervoor dat ongewenst gedrag afneemt. In de praktijk hebben straffen echter niet altijd dat resultaat. Blijft een leerling de strafstudies opstapelen of wordt die keer op keer uit de les gezet? Dan is je straf geen straf, maar een bekrachtiger. Ook al zie je als leraar niet meteen een rationele oorzaak voor dat gedrag: toch is die er.”

“Ga na welk voordeel leerlingen uit storend gedrag halen. Wat is het gevolg van je straf? Zet je een leerling uit de les waardoor die aan de opdracht ontsnapt? Ga je in discussie voor de ogen van klasgenoten en zorg je zo voor entertainment? Vaak kan je die gevolgen linken aan duidelijke motieven.”

“Een eerste motief voor storend gedrag is ontsnappen. Leerlingen hebben snel geleerd dat wie zijn sportkledij niet bijheeft, aan de kant mag zitten en aan de activiteit ontkomt. Of dat babbelen tijdens de les ervoor zorgt dat je wordt buitengezet en de les wiskunde kan skippen.”

“Een tweede motief is aandacht. In de lagere school hopen kinderen vooral op aandacht van de leraar. Ze zullen hard werken om een dag je rechterhand te mogen zijn of extra verantwoordelijkheid te krijgen.”

“Tieners is het eerder om de aandacht van peers te doen: de lachers op hun hand krijgen met een ongepaste opmerking. Soms is een conflict met de leraar een mooie bonus, geen straf. Dan is de kans best groot dat het conflict zich steeds herhaalt.”

“Blijft een leerling storend gedrag stellen, ga dan op zoek naar een betere consequentie. Wie praat tijdens de les, krijgt niet de kans om de les te skippen maar moet zijn taken op een ander moment afwerken. En als een leerling steeds opnieuw het conflict opzoekt om aandacht te krijgen, ga je in gesprek zonder pottenkijkers in de buurt. Je kan ook vooraf consequenties afspreken, zoals een verlies van vijf minuten speeltijd.”

Peter Iserbyt: “Sterke routines, duidelijke afspraken, gewenst gedrag bekrachtigen, haalbare werkvormen en leerstof op maat van je leerlingen: je kan zoveel doen om positief gedrag preventief te bestendigen. Toch moet je soms ingrijpen. Het gevaar bestaat dat we dan focussen op wat niet goed gaat, zoals de helft van de klas die niet op zijn plaats zit bij de start van de les. Terwijl de andere leerlingen doen wat je vraagt.”

“Grijp niet meteen naar straf maar zet eerst in op bekrachtiging. Complimenteer de leerlingen die wél klaar zijn voor de les. Zelfs als ze in de minderheid zijn. En communiceer dat je dit van álle leerlingen verwacht.”

“Zo installeer je het gedrag dat jij wil zien als sociale norm en passen leerlingen zich makkelijker aan. Want let op: ook positief gedrag verdwijnt als je er geen aandacht aan geeft. Dan ben je voortdurend brandjes aan het blussen en krimpt je effectieve lestijd zienderogen.”

“Zet straf nooit geïsoleerd in. Je leert er immers geen nieuw gedrag mee aan. Wie wil ontsnappen aan de les wiskunde heeft misschien verlengde instructie nodig om de stof te begrijpen. Of kan zijn aandacht leren versterken als je tijdelijk korte pauzes inlast of je instructie in blokjes splitst.”