Herken jij de dramadriehoek in je klas of team?

Bij groepswerk zucht een leerling: ‘Ik kan dat niet.’ Een andere neemt brommend het werk over. Of je bedenkt in je vakgroep: ‘Dit gesprek hadden we vorige maand al.’ Herkenbaar? Dan speel je – of je wil of niet – mee in de dramadriehoek in je klas of team. Katrien Vangrieken legt uit hoe je die dynamiek ombuigt naar een winnaarsdriehoek.

**Katrien Vangrieken:** “De dramadriehoek is geen ingewikkeld schema, maar toont hoe mensen vaak op elkaar reageren.”

Katrien Vangrieken, docent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen KU Leuven: “De Dramadriehoek, ontwikkeld door psycholoog Stephen Karpman, beschrijft 3 rollen die mensen onbewust aannemen in stressvolle of complexe sociale situaties. Het is geen ingewikkeld schema, maar toont hoe mensen vaak op elkaar reageren.

Het slachtoffer: voelt zich machteloos, neemt weinig verantwoordelijkheid en zoekt hulp zonder echt geholpen te willen worden.
De redder: springt in om te helpen, vaak zonder dat iemand erom vraagt en haalt daar eigenwaarde uit.
De aanklager: wijst met de vinger, klaagt en legt de schuld bij anderen, zonder zelf verantwoordelijkheid te nemen.

Onbewuste rollen

“Vaak merk je niet dat je in zo’n rol belandt. Ze zijn lastig te herkennen, ook omdat ze eerder negatief klinken. Toch zie je ze terugkeren in kleine dagelijkse dingen. Denk aan de koffiekoppen die in de lerarenkamer blijven staan: ‘Niet van mij, ik drink geen koffie’ (slachtoffer), ‘Het ligt hier altijd zo smerig, elke dag hetzelfde!’ (aanklager), ‘Ik zal het wel even opruimen’ (redder).”

“Of een discussie over nieuw lesmateriaal: ‘Ik weet dat het niet goed is, ik ben gewoon niet creatief genoeg.’ (slachtoffer) ‘Je hoeft je geen zorgen te maken, ik zal het verbeteren voor je.’ (redder) ‘Dit materiaal is echt niet bruikbaar, zo kunnen we niet verder.’ (aanklager)”

“Die rollen houden elkaar gevangen, want de redder bevestigt het slachtoffer, de aanklager kan zijn frustratie kwijt omdat de redder tóch inspringt. Het probleem? Niemand neemt écht eigenaarschap. Daardoor blijf je vastzitten in een patroon dat energie kost en weinig oplevert.”

“Dit model van de dramadriehoek helpt je in de klas of team inzien waarom je steeds vastloopt in dezelfde discussies. Waarom je eerder niet oordeelt: ‘die collega is lui’ of ‘die leerling is onbeleefd’, maar wel opmerkt: ‘hoe houden we elkaar gevangen in deze discussie?’ Het gaat er niet om iemand te veroordelen, maar om te begrijpen: waarom gebeurt dit telkens opnieuw?”

Geen wit blad

“We belanden in die rol omdat niemand sociaal een volledig wit blad is. Iedereen brengt eigen ervaringen, overtuigingen en ideeën mee. Die zogenaamde ‘scripts’ of mentale modellen zijn gevormd door je opvoeding, eerdere werkervaringen en persoonlijke geschiedenis. Ze bepalen hoe je situaties interpreteert en erop reageert.”

“In een klas of team botsen die scripts vaak met die van anderen. Wat jij als ‘helpen’ ziet, ervaart een ander als ‘overnemen’. Wat jij bedoelt als ‘duidelijkheid’, komt misschien over als ‘kritiek’.

“Daarbij komt dat ons brein graag lineair denkt: elke oorzaak heeft een gevolg. Maar in groepsdynamiek werkt dat niet. Gedrag is daar circulair: jouw reactie beïnvloedt altijd die van een ander, en omgekeerd. Er is dus niet 1 oorzaak en 1 gevolg.”

“Daardoor ervaren sommigen de persoon met de ‘luide stem’ als dominant, terwijl die misschien enkel het initiatief neemt omdat niemand anders het woord voert. Door iemand te labelen als ‘dominant’ of ‘passief’, mis jij de kans om te zien hoe jullie elkaar beïnvloeden en hoe jij zelf bijdraagt aan het patroon van de dramadriehoek in je klas of of team.”

Naar een winnaarsdriehoek

“Het kan ook anders, maar niet in 1-2-3. De Winnaarsdriehoek, ontwikkeld door Acey Choy ziet de kwaliteiten die in elke dramarol verscholen liggen.

Van slachtoffer naar realist: je erkent je kwetsbaarheid, maar neemt eigenaarschap over je leerproces.
Van redder naar coach: je helpt anderen groeien door vragen te stellen in plaats van oplossingen te geven.
Van aanklager naar uitdager: je durft grenzen te stellen en feedback te geven, en doet dat op een respectvolle manier.

“De kern? Iedereen neemt verantwoordelijkheid. Je verschuift van ‘ik ben oké, jij niet’ naar ‘ik ben oké, jij bent ook oké’. Dat creëert een gelijkwaardige samenwerking, in je klas én je team.

Een proces, geen toverstokje

“De dramadriehoek in je klas of team doorbreken vraagt tijd, oefening en vooral bewustzijn. Je verandert niet zomaar van redder in coach, of van aanklager in uitdager. Het begint bij reflectie: welke rol neem jij vaak op? En wat heb jij nodig om vanuit je kracht te handelen?”

“Ook als groep kun je daarmee aan de slag. Door samen te reflecteren op jullie dynamiek, ontstaat er ruimte voor verandering. Niet door te wijzen, maar door te onderzoeken: wat speelt er onder de oppervlakte? Welke scripts botsen hier?”

“Besef dat dit proces niet altijd comfortabel is. Het is menselijk dat we weerstand voelen bij kritische feedback of het bespreken van kwetsbare onderwerpen. Maar door die uitdagingen aan te gaan, bouw je aan sterkere, veerkrachtigere groepen.”

Aan de slag met de dramadriehoek in je klas of team!

Download de reflectietool om patronen te herkennen en om te buigen naar actie.

6 stappen op weg naar de winnaarsdriehoek

1. Herken je eigen rol

Begin bij jezelf. Hoe interpreteer jij gedrag? Welke ‘lens’ kleurt jouw waarneming? Probeer te observeren wat er gebeurt zonder daar onmiddellijk een betekenis of oordeel aan te geven. Vermijd partijtrekken: als schoolleider of leraar is het cruciaal om je bewust te zijn van je eigen voorkeuren en allergieën.

2. Geef ruimte aan reflectie

Neem regelmatig de tijd om het samenwerkingsproces te bespreken, niet alleen de inhoud. Hoe hebben we samengewerkt? Wat ging goed, wat kon beter? Had iedereen ruimte om te spreken? Stel de betere vraag. Niet: ‘Wie heeft schuld? Wel: ‘Hoe geraken we samen vooruit?’ Dat voelt misschien eerst ongemakkelijk en tijdrovend, maar op termijn bevordert het de samenwerking en voorkomt het dat frustraties onderhuids blijven sluimeren.

3. Modelleer gewenst gedrag

Je hoeft niet meteen een hele dynamiek te ‘ontmaskeren’. Als schoolleider of leraar kan je beginnen door zelf je gevoelens te delen na een vergadering of een groepswerk: ‘Ik voelde wat spanning, herkennen jullie dat?’, ‘Valt het op dat we dit gesprek steeds opnieuw voeren?’ Dit nodigt anderen uit om ook hun perspectief te delen.

4. Maak mini-afspraken

Niet: ‘We moeten beter samenwerken.’
Wel: ‘Iedereen brengt 1 idee mee tegen volgende keer.’

5. Voer individuele gesprekken

Als je merkt dat iemand zich terugtrekt of dominant is, spreek die persoon dan individueel aan. Doe dat vanuit jouw waarneming en gevoel, niet als een aanklacht: ‘Ik had het gevoel dat je je misschien niet helemaal comfortabel voelde. Klopt dat?’

6. Gebruik creatieve oefeningen in je klas of team

Met een sociogram laat je leerlingen (vanaf een bepaalde leeftijd en met de juiste begeleiding) of teamleden zich fysiek of op papier positioneren ten opzichte van elkaar. Wie neemt verantwoordelijkheid, wie zit meer in de marge?

Of stel samen een teamcharter op. Leerlingen of teamleden denken na over wat voor hen belangrijk is in samenwerking: do’s en dont’s, afspraken en waarden. Maak het ook concreet: wat betekent ‘succes’ of ‘respectvol met elkaar omgaan’ voor iedereen? Ogenschijnlijk simpele gesprekken leggen dieperliggende verwachtingen en meningsverschillen bloot.

Met coöperatieve spelen haal je groepen uit de directe taakcontext. Reflecteer op het gedrag dat zich toonde in het spel en hoe dat zich verhoudt tot het groepswerk. Dat creëert een veiligere omgeving voor observatie en reflectie.

Lotte Kerremans