“Democratie moet je ervaren op school”

© Katrijn Van Giel

In maart 2016 nam Vlaanderen – net als in 2009 – samen met 23 andere landen en regio’s deel aan een internationaal vergelijkend onderzoek naar burgerschapseducatie, de ‘International Civic and Citizenship Education Study 2016’ (ICCS). Onderzoekers Ellen Claes, Dorien Sampermans, Marc Hooghe en Lies Maurissen van het Centrum voor Politicologie (KULeuven) analyseerden de Vlaamse resultaten en vergeleken ze met de scores van de andere deelnemers én met de resultaten van 2009.

4 opvallende resultaten

1. Vlaamse 14-jarigen weten meer over politiek

“Bovendien is de politiek de voorbije jaren best turbulent geweest. Zelfs als je als jongere niet geïnteresseerd bent in politiek, kon je toch niet voorbij aan de langste regeringsvorming ooit. 14-jarigen maken dat bewust mee, daar praten ze thuis over met hun ouders. Het onderzoek vond plaats net na de aanslagen in Parijs, die in vele klassen besproken werden. Dat wakkert hun interesse aan.”

“Alle leerlingen gaan er op vooruit, maar er blijft een grote kloof tussen de A-stroom en de B-stroom. Nochtans zijn de vakoverschrijdende eindtermen er dezelfde. Maar er wordt minder op ingezet in de klas. Daarnaast is je thuissituatie heel bepalend. Praten over politiek met je ouders of naar Karrewiet kijken, gebeurt veel minder in gezinnen met een lagere sociaal-economische status. Maar dan moet de school de ongelijkheden compenseren, en dat gebeurt op dit moment te weinig.”

2. Vlaamse 14-jarigen zijn van plan ‘gehoorzame burgers’ te worden en geen ‘actieve’

“Ook leraren zijn bevraagd over de belangrijkste doelen van burgerschap. ‘Kritisch denken’ scoort heel goed, maar ‘jongeren laten participeren’ en ‘jongeren voorbereiden op latere participatie in de maatschappij’ doen dat veel minder. Leraren vinden niet dat zij jongeren moeten voorbereiden om hun kritisch denken in te zetten in de maatschappij. Maar een democratische maatschappij gaat er wel vanuit dat burgers actief participeren.”

“Je kan wel lessen geven over democratie, maar als je geen inspraak toelaat, zal dat niet veel effect hebben. Hoe wil je nu een actieve burger creëren, als je die al niet activeert op school? Practice what you preach! Democratie moet geleefd en doorleefd worden op school.”

3. Scholen verankeren initiatieven te weinig in schoolbeleid

“Als je in je school van onderuit kan bouwen aan burgerschap is dat zoveel sterker. Zeker voor leerlingen van de B-stroom. Ze leren hetzelfde over burgerschap als in de A-stroom, maar ze zijn veel minder betrokken. Ze zijn moeilijk te bereiken via een klassiek kanaal zoals de leerlingenraad. Ze denken ‘dat is niets voor ons, die van Grieks-Latijn zitten daarin’. Leer ze: ‘Jullie hebben daar ook iets te zeggen’. Het is de taak van een goed werkende leerlingenraad om daar extra moeite voor te doen. Anders leer je ze om passief te zijn.”

4. 14-jarigen zijn toleranter ten opzichte van migranten

“Vlaamse 14-jarigen zijn vooral ‘juridisch’ tolerant, ‘culturele’ tolerantie scoort lager. Ze staan wel achter basisrechten zoals naar school kunnen gaan. Maar een stapje verder gaan – je eigen cultuur beleven – ligt moeilijker. Wanneer je aan 14-jarigen vraagt of migranten hun eigen taal mogen spreken, zijn ze al veel minder tolerant.”

“Toch zijn we op de goede weg. Jongeren beseffen echt wel wat basisrechten zijn. En doordat de schoolpopulatie diverser is geworden de laatste 5 jaar, moeten scholen willens nillens omgaan met die diversiteit. Dat zie je vooral in de B-stroom: die is veel heterogener geworden en stijgt ook sterker voor tolerantie.”

Kloof tussen A- en B-stroom is groot

“Vlaamse 14-jarigen doen het beter voor burgerschap dan in 2009 en daar mogen we best fier op zijn”, besluiten Ellen Claes en Dorien Sampermans. Tegelijkertijd waarschuwen ze voor de grote kloof tussen de A- en de B-stroom. “Een peilingsonderzoek naar de eindtermen voor burgerschap dat in dezelfde periode werd afgenomen bij 18-jarigen toont aan dat de kloof nog groter lijkt te worden naarmate leerlingen ouder worden. Dat is problematisch. We willen toch geen A-stroomburgers en B-stroomburgers? Een maatschappij mag geen mensen als burger verliezen.”

“Dat je in het aso kan inzetten op de finesses en in het bso een basis aanbieden, is een foute conclusie. Een leerling van de B-stroom moet een volwaardige burger worden. Dat heeft niet alleen met kennis te maken, maar ook met je ergens voor kunnen inzetten in de maatschappij en het gevoel hebben dat die inzet ertoe doet”, zeggen Ellen Claes en Dorien Sampermans.

© Katrijn Van Giel

Meer ambitie graag

Er is best wel wat groeimarge om jongeren actiever te laten participeren. “De waarde die jongeren hechten aan participatie, ligt hoger dan hun participatie in de praktijk. Ze willen zich wel engageren. Ook jongeren van de B-stroom, van wie vaak gedacht wordt dat ze niet geïnteresseerd zijn. Er is potentieel voor de school om er iets mee te doen. Daag ze voldoende uit, zodat ze echt in gang schieten”, stellen Ellen Claes en Dorien Sampermans vast.

Ze pleiten voor meer ambitie: “Vlaanderen moet toch niet tevreden zijn met de score van een goede middenmoter? Ons onderwijs en onze levensstandaard vragen dat wij mee aan de top staan. Democratie moet je op school oefenen en vooral ervaren. Op die manier worden jongeren geprikkeld om zich te engageren. Dat is zeker niet vanzelfsprekend.

Maar de basis is er al, scholen moeten er nu nog voor zorgen dat ze alle initiatieven met elkaar verbinden. Zodat we bij het volgende onderzoek weg geraken uit die groep van middenmoters en leerlingen echt voorbereiden om actieve burgers te worden.”