Als de school niet meer bij jou lijkt te passen

Als je eigen onderwijsvisie botst met die van collega’s of de school, loert morele stress om de hoek. Die vreet aan je bevlogenheid. Evelyne Depoorter en Véronique Hoste (Howest Brugge) zochten uit wat leraren onder morele stress plaatst. “Als je leraar droomt van eigen lesmateriaal, maar je hem zonder uitleg een handboek oplegt, haakt hij vroeg of laat gefrustreerd af.”

Evelyne: “Stress is een containerbegrip. Terwijl je verschillende soorten kan ontwarren. Ten eerste: werkstress. Iedereen verdrinkt tijdens het schooljaar wel eens in voorbereidingen of verbeterwerk. Maar samen met de stapel verdwijnt ook de stress. Daarna kunnen leraren er weer tegenaan. Soms duurt het te lang: starters die maanden aan een stuk tot middernacht werken of de leraar die in september plots een versnipperd uurrooster krijgt vol nieuwe opdrachten.”

“Naast die werkstress voelen leraren emotionele stress. Ze zitten in een conflict met hun directeurs, collega’s of leerlingen. Dat kruipt stevig in de kleren, maar gaat nog altijd minder diep dan morele stress: het wrange gevoel dat je je visie op goed onderwijs niet kan waarmaken. Dat de job niet meer beantwoordt aan je verwachtingen of de school beslissingen opdringt die botsen met je waarden.”

Véronique: “Die 3 soorten stress van elkaar onderscheiden, is niet makkelijk. Een beamer die blokkeert of een te klein lokaal voor je 25 leerlingen, daar krijg je een stressaanval van. Maar het wordt pas morele stress wanneer je geen kwaliteitsvol onderwijs kan geven en je leerlingen de dupe worden. Als iedereen weet dat je voor interactief onderwijs staat, maar je (on)bewust keer op keer vastgeprikt wordt in een piepklein lokaal zonder smartboard.”

Morele stress gaat dieper. Moeilijker aan te pakken ook?

Véronique: “Ja. Elke leraar neemt een set waarden mee naar school: wie ben ik, wat is mijn motivatie, wat zijn mijn toekomstplannen? Alleen vindt niet iedere leraar de werkplek om die waarden waar te maken. Iets belemmert ze om de job goed uit te voeren. Maar als ze er de vinger op kunnen leggen, durven ze dat dan wel op tafel gooien?”

Evelyne: “Als je dat niet doet, loert een groot risico. Dan stappen leraren figuurlijk uit de job. Zeggen ze: ‘Foert, ik doe gewoon het minimum’. Om te verhinderen dat je naar automatische piloot schakelt, moet je terug naar de basis. Waarom koos ik voor onderwijs? Wat heb ik nodig om weer aan te knopen bij mijn drive? En wie kan me daarbij helpen?”

Morele stress kan je herlanceren? Het is niet alleen negatief?

Véronique: “Je voelt verontwaardiging als iets je raakt, als je waarden onder druk staan. Daarom moeten scholen leraren die morele stress uiten koesteren, en niet wegzetten als lastposten. Het bewijst hun betrokkenheid. Je kwetsbaar opstellen vraagt moed, maar het is veel erger als een leraar het laat lopen.”

Scholen moeten leraren die morele stress uiten koesteren, en niet wegzetten als lastposten
Véronique Hoste
Howest Brugge

Evelyne: “Denk aan de klassenraad op het einde van een lang semester. Het moment waarop gespannen rekkers knappen. Zeker als leraren een beslissing moeten slikken waar ze niet achter staan. Maak als directeur daarom tijd om je standpunt te duiden en luister naar je leraren. Doe dat ook als een leraar wil focussen op kennisoverdracht, maar te veel in de rol van hulpverlener, luisterend oor of gendarme moet kruipen. Of PAV moet geven terwijl hij ooit aangeworven werd voor Nederlands. Dan hebben leraar en directeur hun verwachtingen onvoldoende uitgesproken of afgestemd.”

Véronique: “Daarom moeten we studenten veel bewuster laten kijken naar scholen. Als zij beter weten wat ze willen, dagen ze directeurs uit om hun schoolvisie scherper te zetten vanaf het sollicitatiegesprek. Alle leraren stappen in onderwijs voor de leerlingen. Hun ultieme drijfveer. Als ze in een school landen die bij ze past, dooft morele stress dat vuur niet uit.”

Welke factoren leiden tot morele stress?

Evelyne: “Interne belemmeringen zoals angst en twijfel. Maar ook het onvermogen om over je eigen morele keuzes te reflecteren. Enkele externe factoren zijn ouders met onrealistische verwachtingen, leerlingen met een ander waardenpatroon of collega’s die het laten hangen terwijl jij je job wel goed wil doen.”

Véronique: “Een andere externe belemmering is gebrek aan autonomie. Wanneer de directeur of vakgroep je een handboek in de maag splitst, terwijl jij als professional aangeeft dat het niet voldoet. Het boek dwingt je leerlingen bijvoorbeeld om boven hun niveau te werken of past niet in jouw dynamische lesaanpak. Dat frustreert zowel je leerlingen als jezelf.”

“Of als de directeur je onvoldoende rugdekking geeft in een conflict met ouders. Terwijl jij denkt dat je het goed aanpakt en rekent op onvoorwaardelijke steun. Die je helaas niet krijgt. Je directeur steunt je niet in je visie op onderwijs. Dan voel je je machteloos, een sterk kenmerk van morele stress.”

Evelyne: “Een leraar die in een mail de privacy schond, wilde het graag oplossen door met de ouders in gesprek te gaan. Maar de directeur blies de zaak op en startte een hele procedure. Zo riskeren we eilandjes. Net als in lerarenkamers waar zetels gereserveerd zijn en starters hun eigen weg moeten zoeken. Terwijl connectie maken, elkaar begrijpen en steunen, een machtig middel zijn tegen morele stress.”

Verbinden als preventieve maatregel. Maar wat kan ik zelf doen?

Véronique: “Goed weten wat je belangrijk vindt, wat naar je hart gaat. Je moet als leraar ook de morele moed hebben om te analyseren waarom iets niet lukt. Vraag je af: ‘Wat maakt dat ik zo reageer?’ Eerder dan: ‘Hoe komt het dat mijn les niet goed liep?’ En zoek uit wie je kan helpen. Pas dan kan je in dialoog gaan met collega’s en directeur. Op school willen we meteen oplossingen. Maar conflicten of dilemma’s openleggen, durven we nauwelijks. Dat moeten we studenten leren in hun opleiding.”

Evelyne: “Ik geloof sterk in co‑teachen. Zeker als leraren er zelf voor kiezen en op zoek mogen naar een correcte match. Als je die kans krijgt, kruip dan niet in één klas met je beste vriendin, wel met een complementaire collega. Dan leg je vaker je visies naast elkaar en praat je over verschillen in aanpak. Zo bouw je veerkracht op.”

Zijn er leraren die nauwelijks morele stress voelen?

Evelyne: “Vroeg of laat krijg je er toch mee te maken. Alleen als je waarden hebt, kan je verontwaardigd raken. Al kan je strategieën ontwikkelen. Een leraar vertelde hoe graag hij met 1B‑leerlingen werkt. Kippenvel krijgt van wat ze bereiken. Met de schoolwerking lag hij wat in de knoop. Toch registreert die leraar weinig morele stress. Want ook al botst hij met de schoolwaarden, zijn zingeving vindt hij in zijn klas. Focussen op zijn lessen is zijn copingmechanisme om door te gaan. Maar de school versmallen tot je klas, ideaal is dat niet.”

Hoe verkleint een directeur de morele stress bij leraren?

Véronique: “Leraren hopen op jouw erkenning, feedback en steun. Daarvoor moet je als directeur weten wie je in huis hebt, waarmee je leraren bezig zijn en hoe ze naar onderwijs kijken. Maak ook duidelijk dat leraren altijd bij jou terechtkunnen. En vraag ze regelmatig: ‘Hoe zie jij je job als leraar vandaag, wat houdt je nog op deze school of wil je over een muurtje kijken?’”

Evelyne: “Directeurs willen hard inzetten op de mentale veerkracht van hun leraren. Niet evident als je er alleen voor staat. Want de morele stress bij directeurs zal niet min zijn.”

Focussen op lessen helpt sommige leraren om het vol te houden. Maar de school versmallen tot je klas, ideaal is dat niet
Evelyne Depoorter
Howest Brugge

Véronique: “Klopt. Maar waardering tonen of complimenten geven, mag niet ondersneeuwen in de flow van de dag. Met een kleine inspanning zet je mensen weer onder dezelfde vlag en geef je leraren vleugels. Een leraar in een Brusselse school vertelde dat het moeilijk liep in de klas. Maar de directeur zag wel hoe goed ze haar best deed. Benoemde dat ook. Dat hield haar lang recht.”

Evelyne: “Ook mooi: een school die elke paragraaf van haar visie herbekeek en toetste bij haar leraren. IJzersterk initiatief. Eigenlijk moet elke school die oefening geregeld maken. Want haar lerarenteam verandert, nieuwe mensen stromen in, nieuwe ideeën ook. Door samen te overleggen over de schoolvisie krijgen ervaren leraren een opfrisbeurt en starters de kans om een duurzaam plekje te vinden. En als directeurs reduceer je de morele stress binnen je team.”

Bart De Wilde