“Meer kleur in je schoolteam is vooral een verrijking”

Op Sint-Norbertus heeft 12% van de leraren een migratieachtergrond. Dat is meer dan het dubbele van het Vlaamse gemiddelde (4-5%). Het resultaat van een gericht aanwervingsbeleid? Zeker niet, zegt directeur Wilfried De Hert. “Ik maak geen onderscheid tussen Vlaamse leraren en leraren met een andere origine. Wie solliciteert, kan ik uitnodigen. En als ik denk: dit kan lukken, dan neem ik je aan.”

Zijn leraren beamen dat. “Hier maakt het niet uit of je solliciteert als Jamila, Kevin of Stephanie”, zegt Samira Arbaji, leraar PAV en GOK-leraar. “De eerste geschikte kandidaat krijgt de job. Tijdens mijn sollicitatie werden er geen vragen gesteld in de trant van ‘kan je dat wel’. Dat is helaas niet in alle scholen het geval.”

© Katrijn Van Giel

Haar collega Sameh Bouaissa kan erover meepraten. “In mijn vorige school was ik de enige leraar met een migratieachtergrond. Jaren later hoorde ik dat de directie zich bij mijn aanwerven afvroeg of ik wel goed zou functioneren. Dan verlies je toch een beetje je vertrouwen in het systeem.”

“Op Sint-Norbertus voel ik een heel andere vibe. Hier krijg ik kansen. Ik ben begonnen als leraar PAV in bso. Een jaar later werd ik tuchtprefect. Daarna kreeg ik de verantwoordelijkheid over de tweede graad en mocht ik aardrijkskunde geven in aso. Inmiddels ben ik ook Smartschoolbeheerder.”

Sameh kreeg die functies ook niet vanwege zijn afkomst. “Positieve discriminatie zou ik niet accepteren, dat is precies de kaart van medelijden trekken.” Wilfried voegt eraan toe: “Het haalt ook niet veel uit. Stel dat ik Sameh Smartschoolbeheerder maakte omdat ik meer kleur in mijn middenkader wil, maar hij mist de technische kennis? Dan valt hij vroeg of laat door de mand.”

Geen aanspreekpunt diversiteit

Samira werkt al bijna 14 jaar op Sint-Norbertus. In het begin was ze een van de eerste collega’s met een migratieachtergrond, inmiddels is het schoolteam een pak diverser. “Die groeiende diversiteit is een afspiegeling van de samenleving, meer moet je er niet van maken. Toen ik begon, waren er bijna geen leraren met een andere origine. Dat is tegenwoordig wel anders, zeker in Antwerpen.”

Vanwege haar Marokkaanse origine wordt Samira vaak gevraagd om te tolken of te bemiddelen rond culturele verschillen. “Als ik collega’s en ouders kan helpen, doe ik dat met plezier. Maar ik begrijp ook dat niet alle leraren erop zitten te wachten. Voortdurend verengd worden tot 1 aspect van je identiteit, kan traumatisch zijn. Of gewoon vermoeiend, zeker als jij de enige collega met een migratieachtergrond bent en alle ‘diversiteitsvragen’ bij jou belanden.”

Dat herkent ook Peter Keersmaekers, die sinds 3 jaar rooms-katholieke godsdienst op Sint-Norbertus geeft. “Toen ik werd voorgesteld aan een collega uit het opvoedersteam, zei ik bij wijze van kennismaking: ‘Ben jij Marokkaans? Daar zou ik graag eens met je over praten’. Ik werk halftijds voor Orbit, een vzw die ijvert voor meer diversiteit in de lerarenkamer. Dus het was een vraag vanuit oprechte interesse.”

© Katrijn Van Giel

“Maar mijn collega antwoordde meteen: ‘Ik wil hier niet als ‘die Marokkaan’ bestempeld worden!’ Inmiddels hebben we fijne gesprekken over haar achtergrond gehad, maar ik respecteer dat ze geen ‘aanspreekpunt diversiteit’ wil zijn. En gelukkig kan dat ook, omdat we meerdere collega’s met een migratieachtergrond hebben.”

Sameh ervaart hetzelfde: “Toen ik nog leraar PAV en klastitularis was, was ik nooit ‘gewoon’ leraar. Ik was tegelijkertijd tolk, advocaat, bemiddelaar en therapeut. Maar ik werd geen leraar om leerlingen met een andere origine te inspireren, ik wil álle leerlingen inspireren. Ergens ben ik dus wel opgelucht dat ik me nu kan focussen op Smartschool.”

De meerwaarde van een divers team

Sameh en Samira zien zichzelf in de eerste plaats als leraar. Hun Marokkaanse roots zijn eerder een extraatje, dat vooral van pas komt in de informele contacten met leerlingen en ouders van dezelfde origine. “Ik ben precies hun mama!” lacht Samira. “Met sommige moeders praat ik na een oudercontact soms na in de thuistaal. Door die kleine gesprekjes groeit hun vertrouwen in de school.”

“Marokkaanse jongens zijn vaak geïnteresseerd in Spaans voetbal”, weet Sameh. “Als je in september vraagt: ‘Wie is er voor Real en wie voor Barça?’ dan ben je voor de rest van het schooljaar vertrokken. In die kleine concrete zaken heb ik een voorsprong op mijn Vlaamse collega’s, die misschien meer moeten zoeken naar een gemeenschappelijke interesse.”

Maar dat betekent niet dat ze zich er niet in kunnen verdiepen. “De Vlaamse leraar mag absoluut niet denken dat hij er niet toe doet!” benadrukt Samira. “Ik heb zoveel fantastische collega’s van wie ik denk: wat fijn moet het zijn om les van jou te krijgen. Elke dag maken ze een enorm verschil voor hun leerlingen, bijvoorbeeld door laatkomers uit bed te bellen.”

“Ik denk dat respect het sleutelwoord is”, zegt haar collega Peter. “Leerlingen voelen direct of een leraar respect voor hen heeft, zeker in het bso.” Sameh vult aan: “Uiteindelijk maakt elke leraar zelf de keuze: ga ik me een beetje voor die gasten interesseren, of draai ik gewoon mijn les af? Ik kom nog altijd leraren tegen die de leefwereld van hun leerlingen alleen kennen van televisie en sociale media!”

Lesgeven in de grote stad is niet voor iedereen weggelegd, denkt Samira. “Voor mij was het ook wennen. Ik ben opgegroeid in Mechelen, waar ik naar een witte school ging. Na de lerarenopleiding volgde de praktijkschok. Maar ik leerde veel van mijn collega’s, en nu wil ik niet anders meer.”

Discussies in de lerarenkamer

In een diverse lerarenkamer ontstaat er soms ook wrijving. “Toen een Turkse collega ging trouwen, vroegen sommige Vlaamse collega’s zich af of ze ‘uitgehuwelijkt’ was”, vertelt Samira. “En toen ik zwanger was, kreeg ik de opmerking: ‘Waarom kiezen jullie toch altijd islamitische namen, je maakt het jezelf moeilijk!’ Het zijn enkelingen die zulke uitspraken doen. Maar ik reageer wel, ook als het tot een discussie leidt.”

Ze heeft wel de indruk dat het schoolteam is gegroeid in omgaan met diversiteit. “Toen ik net begon, was het een nieuw gegeven. Inmiddels merk je dat de verschillen wegebben. Er is meer begrip naar elkaar toe.”

“Ons lerarenteam is een afspiegeling van de maatschappij, en in die maatschappij leven helaas vooroordelen”, redeneert Peter. “Ik wil mild zijn, want ik betrap mezelf er ook op. Laatst was ik een heel lesuur bezig tegen een Afrikaans meisje in de veronderstelling dat ze katholiek was. Bleek ze moslim te zijn!”

Als een leraar een bewust racistische uitspraak doet, schuilt daar volgens hem vaak iets anders achter. “Misschien heeft hij moeite met klasmanagement en zoekt de oorzaak daarvan buiten zichzelf? In de afkomst van zijn leerlingen, of in de islam?”

Focus op wat je met elkaar deelt

Hoe gaat Wilfried als directeur om met zulke uitspraken en discussies? “Wat in de lerarenkamer gezegd wordt, geraakt niet altijd tot bij mij. Maar als dat gebeurt, dan bied ik in de eerste plaats een luisterend oor. Soms willen leraren enkel hun hart luchten. Niet iedereen zit erop te wachten dat ik collega’s aanspreek op hun gedrag. Maar als het stelselmatig gebeurt, grijp ik wel in.”

© Katrijn Van Giel

Op vraag van de adjunct-directeur hield Sameh na de aanslagen in Zaventem en Maalbeek een verbindende speech. “Het was een emotionele week, de spanningen waren voelbaar in de lerarenkamer en de klas. Ik besloot te focussen op wat we met elkaar delen.”

“In dit geval was dat rouw. Want diezelfde week waren er ook aanslagen in Turkije. In de Belgische media kreeg dat nauwelijks aandacht, maar ik wist: als ik er niets over zeg, voelen Turkse leerlingen en collega’s zich gepasseerd. Dus zorgde ik ervoor dat mijn speech en ons herdenkingstafeltje zich niet enkel op Brussel richtten.”

Toch mag je culturele verschillen ook niet onder de tafel vegen, waarschuwt Peter. “Toelaten dat verschillen er mogen zijn, is een van de allergrootste uitdagingen in onze superdiverse maatschappij. Om je identiteit te ontwikkelen, is het belangrijk dat je verschillende standpunten leert kennen en begrijpt waar die vandaan komen. Wie te letterlijk vasthoudt aan bepaalde zaken, radicaliseert.”

Moslim in een katholieke school

Als moslima zit Samira in de werkgroep die nadenkt over de katholieke identiteit van de school. “Niet evident, maar wel een meerwaarde. 70-80% van onze leerlingen is islamitisch, ik wil hun stem vertegenwoordigen. Aan de andere kant is het ook weer niet zó onlogisch: omdat ik zelf gelovig ben, zie ik het nut wel in van een viering of samen naar de kerk gaan. Bovendien komen veel van onze waarden en normen overeen met hoe ik zelf in het leven sta: verdraagzaam, met mededogen …”

© Katrijn Van Giel

Toch zijn er ook verschillen die moeilijk te overbruggen zijn. Samira draagt een hoofddoek. Vanaf het moment dat ze de school binnengaat, moet die af. “Wilfried en ik zijn daar al jaren over in gesprek. De hoofddoek ligt heel gevoelig. Het is een maatschappelijk vraagstuk dat wij als school niet gaan oplossen.”

Als directeur zit Wilfried gewrongen tussen de gevoelens van Samira en de regels van zijn schoolbestuur. Toch heeft hij niet het gevoel tussen 2 vuren te zitten. “Samira en ik hebben het uitgepraat. In de werkgroep identiteit vindt ze een uitlaatklep bij gelijkgestemde collega’s. En als compromis hangen er spiegels aan onze ingang. Zo kunnen leerlingen en leraren hun hoofddoek bij het buitengaan weer netjes aandoen.”

Alle leerlingen verdienen een rolmodel

Als leraar met een migratieachtergrond ben je tot slot ook een belangrijk rolmodel. “Elk jaar zijn er wel een paar leerlingen verbaasd dat ik een tweedegeneratiemigrant ben”, vertelt Samira. “Ze kunnen niet geloven dat ik analfabete ouders heb en heel traditioneel ben opgevoed. Ik gun álle leerlingen zulke voorbeelden. We hebben bijvoorbeeld nog geen sub-Saharaanse collega, terwijl veel van onze leerlingen die origine hebben. Ik hoop dat het lerarenkorps in de toekomst nóg meer een spiegel van de samenleving zal zijn.”