Specialist
Moet een leraar ook een onderzoeker zijn? Het is wel degelijk een van de 10 basiscompetenties. Onderzoeker Vicky Willegems en promotor Nadine Engels (VUB) van Onderzoekende school?! vertellen hoe je werk maakt van eenvoudig praktijkgericht onderzoek.
Vicky, jij heb de lerarenopleiding gevolgd. Ben jij opgeleid om onderzoek te doen in de klas?
Vicky Willegems: “10 jaar geleden zag de lerarenopleiding er nog helemaal anders uit. Mijn klasmentor begeleidde me goed, maar ik heb mijn stages vooral ervaren als ‘ik heb een klas, ik doe mijn deur toe’. Toen ik afstudeerde, had ik geen zicht op het schoolbeleid of op de bredere taak van leraren.”
“Pas tijdens mijn master Onderwijskunde ontdekte ik dat onderzoeken een basiscompetentie is. Ik zag leraren dat nooit doen en daarom betekende het niets voor mij. De overheid verwacht dat leraren innovators en onderzoekers zijn, maar ze identificeren zich zelf niet met die rol.”
Hoe komt het dat die rol zo in de verdrukking blijft?
Nadine Engels: “Meestal zijn scholen enkel de plek waar onderzoekers data halen. Daarna doen die er iets mee en als de school feedback krijgt, zijn die gegevens niet meteen bruikbaar. Ofwel speelt het onderzoek niet in op problemen waar de school op dat moment mee worstelt, ofwel heeft de school de vaardigheden niet om operationele doelstellingen uit die feedback te halen.”
“Dat wetenschappelijk onderzoek op een hoger niveau is nuttig, maar scholen kunnen de algemene kennis uit onderzoeksartikels niet zomaar omzetten naar de praktijk. Daar is oefening voor nodig: een heen-en-weer tussen de theorie en wat er gebeurt in hun school. Daarom is praktijkgericht onderzoek belangrijk.”
Vicky Willegems: “Praktijkgericht onderzoek betekent jezelf de vraag stellen: ‘Wat hebben mijn leerlingen nodig om beter te leren?’ Daarna definieer je je onderzoeksvraag. Waar lopen we tegenaan? Wat willen we te weten komen? Je school raadpleegt informatie uit vragenlijsten en peilingstoetsen, maar daarnaast verzamel je data in de klas via focusgroepen met leerlingen of door te observeren hoe de interactie in de klas verloopt. Dan zoek je uit welke literatuur en praktijkvoorbeelden je lesaanpak kunnen inspireren. Want je belangrijkste doel blijft altijd om het leren van je leerlingen te versterken. En ook jezelf.”
“Uiteraard stelt de directeur of de pedagogische begeleidingsdienst prioriteiten als er een probleem is op school. Vaak is een doorlichting aanleiding om bijvoorbeeld de evaluatiepraktijk bij te sturen. Maar om de vraag te verfijnen, is de inbreng van leraren en eventueel leerlingen onmisbaar. De inspectie ontdekt een probleem, maar de leraren voelen dat niet altijd zo aan. Alleen als zij de vraag kunnen bijsturen geraak je tot op de klasvloer en realiseer je daar verandering.”
Welke rol spelen student-leraren?
Vicky Willegems: “Scholen worden vaak overdonderd door vragen van buitenaf: externe partners, universiteiten en ook stagiairs. Dat vraagt veel van hun tijd. Maar waar ligt de meerwaarde voor scholen om studenten te helpen opleiden? Misschien worden ze later een goede collega? Voor de directeur of mentor is dat geen directe winst. Zet dus in op een win-winsituatie. Maak van de student een echte collega en een volwaardige partner om samen aan de school te werken, aan het leren van de leerlingen.”
Nadine Engels: “De meeste lerarenopleidingen vullen de onderzoekersrol wel in, maar niet samen met de scholen. Individuele studenten of groepjes voeren een onderzoekje uit waar de school soms nauwelijks iets van weet. De studenten schrijven een paper die op een stapel belandt. Het gevolg: ze koppelen onderzoeken enkel aan hun opleiding. Op school doen leraren dat niet. Daar proberen we met ons project Onderzoekende School?! een antwoord op te bieden.”
Hoe gaan jullie te werk?
Vicky Willegems: “We brengen een student, een lerarenopleider en enkele leraren van de stageschool samen. De lerarenopleider vervult de rol van bruggenbouwer. Samen stellen we de rolverwachtingen scherp. Als de stageschool verwacht dat de student het onderzoek uitvoert, ervaart ze zelf geen eigenaarschap.”
“Alle partners zoeken samen het spanningsveld tussen onderzoek en klas op. Een student, met enkel theorie als bagage, heeft een onderzoek gelezen over bijvoorbeeld zelfsturing en vraagt: ‘Waarom pak je het zo niet aan?’ De leraar, die een rugzak vol praktijkervaring heeft, legt uit hoe het er in zijn klas aan toe gaat. Ze vragen zich samen af waarom wat uit onderzoek blijkt, niet werkt. En op welke manier ze het de volgende keer proberen.”
“Zo creëren we een ruimte waar iedereen leert. Als studenten ervaren dat je met onderzoek iets kan veranderen in de praktijk, passen ze het later in hun job misschien wel toe. Dat bereik je niet in een aula. Maar ook de lerarenopleider leert bij. Traditioneel komen ze eens kijken op school hoe het gaat met de student en overleggen ze met de klasmentor. En misschien met de directeur.”
“Nu denken ze met de student en de leraren vakoverschrijdend na over problemen waar de school tegenaan loopt. Ze zoeken oplossingen, zonder hiërarchie. Dat vraagt tijd. Pas in de loop van het schooljaar worden ze echt een team omdat ze samen werken naar een einddoel.”
Wat onderzoeken scholen?
Vicky Willegems: “In de coronaperiode kwamen blended learning en afstandsonderwijs veel aan bod. Hoe versterk je de zelfsturing van leerlingen daarin? Een dringende onderzoeksvraag als leraren hun leerlingen niet elke dag in hun klas hebben. Maar we hebben ook thema’s rond taal, de leraar als coach, de impact van feedback in de klas … Of concrete vragen zoals hoe abstracte woordenschat in niet-taalvakken aanleren of scholen die willen weten of ze hun leerlingen goed voorbereiden op het hoger onderwijs.”
“Soms verandert de vraag tijdens het onderzoek. ‘Hoe vergroten we de motivatie van de derdejaars?’ is de startvraag. Maar doordat je leerlingen blijft bevragen merk je dat niet de motivatie maar de studiekeuzebegeleiding het probleem is. Ze hebben foute keuzes gemaakt en missen een leerlijn in hun traject. Dus ‘Hoe begeleiden we leerlingen beter bij hun studiekeuze?’ is de nieuwe vraag. De feedback die je onderzoek oplevert, geeft je de kans om efficiënt te veranderen.”
Nadine Engels: “Het team moet wel het mandaat krijgen om die veranderingsprocessen op school in gang te zetten. Dat onderzoekende team mag geen eiland zijn. Ook alle andere collega’s moeten eigenaarschap voelen en inspraak krijgen. Als je met een clubje je deur toe doet en experimenteert en er pas na een succeservaring op een personeelsvergadering over spreekt, creëer je weerstand. Je wil iedereen meenemen in je succes, maar je collega’s zaten niet op die trein van verandering.”
Je school is een bord spaghetti. Trek aan 1 sliert en alles komt in beweging. Lees eerlijke verhalen van schoolteams over de ups-and-downs van hun traject. En pluk 6 adviezen die jouw verandering vorm geven.
Download gratis het e‑book
Als je school geen ruimte maakt voor onderzoek, kan je als leraar of stagiair in je eentje praktijkgericht onderzoek doen?
Vicky Willegems: “Zeker en vast. Er zijn leraren die hun eigen onderzoek voeren. Vaak doen ze dat onbewust en staan ze er niet genoeg bij stil of hun acties effect op de volledige school hebben. Als je je klaswerking vernieuwt en experimenteert met feedback vragen en geven, taalverwerving of leerlingen coachen en de resultaten sijpelen niet door naar het team, bots je letterlijk tegen de muren van je klas.”
Nadine Engels: “Als een individuele leraar experimenteert in zijn klas raakt hij ontmoedigd als de directeur hem niet steunt. De directeur moet een onderzoekende houding bevorderen en er ruimte en tijd voor geven. Een onderzoeksteam bijvoorbeeld vrijroosteren op dinsdagnamiddag. Leraren aanmoedigen om te overleggen, om hun klasdeuren open te zetten. In zo’n schoolcultuur kan je een stagiair niet enkel voor de klas zetten maar een volwaardige partner maken in je beleid. Dat is winst voor iedereen.”
Log in om te bewaren
Zet jezelf, je collega’s en je school in beweging met de 6 adviezen in het gratis e-book 'Onderwijsvernieuwing'.
Download gratis het e-book
Laat een reactie achter