Lieve Van Severen: “Klankbewustzijn is het besef dat een woord is opgebouwd uit klanken. Het is een onderdeel van het taalbewustzijn, het vermogen om na te denken over de vorm van woorden, los van hun betekenis. Klankbewustzijn, dat weten we al langer, is een voorspeller voor leren lezen. Door er al op kleuterleeftijd rond te werken, verminder je het risico op latere leesproblemen. Het is natuurlijk niet de enige factor. Voorbereidend lezen vraagt een brede aanpak: ook prentenboeken voorlezen of functioneel schrijven, zoals een boodschappenlijstje maken met een eigen schrift, zijn belangrijk.”

Lieve Van Severen: “We denken dat we kleuters vooruit helpen door hen eerst te laten oefenen met lettergrepen, om daarna makkelijker woorden in klanken op te splitsen. Maar dat klopt niet. Als voorbereiding op lezen kan je beter meer energie investeren in oefeningen rond klankherkenning, klanken laten samenvoegen en woorden laten opsplitsen in klanken. Maak met kleuters een checklist ‘Wat neem je mee naar de zee?’, met enkel spulletjes waarin een /r/ zit (rokje, strandbal, emmer …) Leer vierjarigen klankverschillen horen in minimale woordparen: ‘Zeg, wie gaat er deze zomer allemaal op ijs? Euh, ik bedoel op reis?’ In de derde kleuterklas ga je een stap verder, met auditieve synthese (Kan je raden wat ik ben? /z/-/o/-/n/) en auditieve analyse (Hoeveel klankjes hoor je in ‘zee’?).”

Lieve Van Severen: “We merken inderdaad dat dit, zeker in de tweede kleuterklas, niet systematisch wordt gestimuleerd. Het gebrek aan geschikte methodieken voor deze doelgroep kan daar een oorzaak van zijn. Als er wél aandacht aan besteed wordt, gebeurt dat vooral bij de oudste kleuters in de derde kleuterklas. Expliciet werken aan klankbewustzijn is nochtans nodig, want het ontwikkelt zich bij de meeste kinderen niet intuïtief.”

Lieve Van Severen: “Eerder onderzoek wees al uit dat training van het klankbewustzijn al een effect heeft bij kleuters in tweede en soms zelfs al in de eerste kleuterklas. Je hoeft dus niet te wachten tot de derde kleuterklas. Een voordeel van vroeg starten is dat álle kleuters dan al verder staan op het einde van de derde kleuterklas, en dat de kleuters die moeite hebben om klankbewustzijn op te bouwen, extra veel tijd voor oefenkansen krijgen.”

Lieve Van Severen: “Met het project ‘Kaatje Klank’ wilden we een wetenschappelijk onderbouwde, maar speelse didactiek ontwikkelen die het klankbewustzijn en de articulatievaardigheden van vierjarige kleuters stimuleert, want we weten dat die 2 vaardigheden nauw samenhangen. Het nieuwe is dat we er op vroege leeftijd aandacht aan schenken, vanuit de nieuwe visie op taalbeleid die de nadruk legt op preventie. We namen voor en na een klankherkenningstest af en stelden een hoger klankbewustzijn vast. Dat effect was groter bij kleuters met een hoger opgeleide moeder, voor kleuters met sterkere articulatievaardigheden en voor de oudere kleuters.”

Lieve Van Severen: “De meertalige kleuters met Nederlands als tweede taal in ons onderzoek kregen al minstens 1 schooljaar Nederlandstalig onderwijs. We vonden geen verschil tussen hen en kinderen met moedertaal Nederlands. Uit eerder onderzoek weten we nochtans dat een meertalige opvoeding een voordeel is voor je klankbewustzijn, maar dat geldt vooral als je beide talen goed beheerst. En dat is vaker het geval bij kinderen van wie de moeder hoger is opgeleid. Omgekeerd geldt: wanneer de moeder lager is opgeleid, is de kans groter dat een meertalig kind de talen minder goed beheerst, waardoor het voordeel voor klankbewustzijn vermindert.”

Lieve Van Severen: “Een paar jaar geleden stonden cijfers in de krant: het aantal terugbetalingen van logopedie bij kleuters met spraakstoornissen was spectaculair gestegen. Dat zette me aan het denken: andere moeilijkheden pakken we wél vaak aan in de school, maar voor articulatie wordt er sneller doorverwezen. Ik vermoed omdat veel leraren niet weten hoe ze het moeten aanpakken. Daarom ontwikkelden we onze methodiek.”