Onderwijsspiegel 2024: 8 reflectievragen voor leraren en directeurs

Een beleid tot op de klasvloer en een goed uitgebouwde evaluatie: de belangrijkste werkpunten voor scholen. Dat besluit de Onderwijsinspectie in haar jaarverslag, de Onderwijsspiegel 2024. Jouw onderwijsbeleid en -praktijk verstevigen? Kijk als team in de spiegel met deze 8 reflectievragen.

In het basisonderwijs kregen 119 van de 218 (55%) doorgelichte scholen vorig schooljaar een ‘gunstig advies zonder meer’. Daarmee voldoen ze aan de verwachtingen van het referentiekader voor onderwijskwaliteit, het uitgangspunt van de Inspectie 2.0. In het secundair gaat het om 35 van 73 (48%) scholen. In het buitengewoon lager onderwijs om 4 van de 15 (27%) en in het buitengewoon secundair onderwijs om 1 van de 13 (8%).

Positief: heel wat scholen hebben een heldere visie. Maar die raakt slechts in wisselende mate tot op de klasvloer. Daar mist de meerderheid van de scholen nog doelgerichte maatregelen en afspraken op school-, deelteam- en individueel niveau. Ook planmatige en betrouwbare evaluatie van de onderwijskwaliteit is nog onvoldoende ingeburgerd in basis-, secundair én buitengewoon onderwijs.

Dat beïnvloedt de onderwijsleerpraktijk: die is in veel scholen nog niet kwalitatief genoeg. De verschillen tussen scholen zijn groot, maar algemene struikelblokken zijn onder andere faire evaluatie, effectieve feedback, een accuraat beeld van je leerlingen en begeleiding volgens het zorgcontinuüm.

Wie zich er al op begaf, weet: het pad van visie naar klasvloer is hobbelig. Klasse ging daarom op zoek naar de 8 grootste obstakels uit de Onderwijsspiegel 2024. Welke hinderen jullie onderwijskundig beleid, kwaliteitszorg en onderwijsleerpraktijk nog? Kijk als schoolteam in de spiegel en haal ze – obstakel per obstakel – weg met onderstaande tips.

4 vragen op klasniveau

Transparante evaluatie, motiverende feedback of een goed uitgewerkte brede basiszorg? Bepaal als schoolteam welke onderwijskundige schoentjes nog knellen door de klaspraktijk te evalueren met deze 4 reflectievragen.

1. Zijn je evaluaties kwalitatief?

Eerlijk evalueren? Belangrijk, maar niet zo simpel. Volgens expert Philipp Sonnleiter is niemand 100% objectief. “Maar wie zich bewust is van de valkuilen, heeft wel een streepje voor.” Expert Dries D’haese vult aan: “Goed evalueren gaat niet om losse prikjes, maar om een kuur. Het zit in elk facet van je les en is de aanjager van doordachte didactische keuzes en leerwinst.”

Tips:

Het halo-effect, het volgorde-effect en de confirmation bias: in welke valkuilen van objectieve evaluatie trap jij soms?
Rubrics, cold calling of de klassiekere pen-papier-toets: wissel af in werkvormen en zet ze doordacht in. Welke werkvorm is voor welke fase in je ‘evaluatiekuur’ geschikt?
Doe je al aan backwards designing? Door eerst je leerdoelen te bepalen, dan een toetssjabloon op te stellen en daarna pas je lessen vorm te geven, stem je je lessen en evaluatie beter op elkaar af. Nog meer tips voor het opstellen van een goede toets?
Zorg altijd voor duidelijkheid. Welke leerdoelen wil je evalueren? En wat verwacht je van je leerlingen? Je kan heldere evaluatiecriteria opgeven. Maar het is nóg sterker als je hen mee laat nadenken over die criteria.
Of doe een oefentoets.

2. Heeft je feedback het gewenste effect?

Pak je feedback juist aan, dan is het een ontzettend krachtig leermiddel. Maar onduidelijke of demotiverende feedback kan leerlingen ook frustreren en blokkeren.

Tips:

Laat leerlingen eerst over zichzelf en hun eigen werk reflecteren. Zo komt jouw feedback beter binnen. Voelen ze zich voor deze evaluatie beginners, doorgroeiers, gevorderden of experts? En waarom?
Focus ook op het proces van je leerlingen. En niet alleen nadat het proces doorlopen is. Reik hun ook voor en tijdens het proces tips, voorbeelden en strategieën aan om tot een goed eindresultaat te komen.
Feedback hoeft niet tijdrovend te zijn. Ga aan de slag met deze tips voor effectieve feedback op schrijftaken. Win tijd met digitale tools. Of probeer eens een exit ticket aan het einde van je les.

3. Heb je je klas- en leerlingbeeld helder?

Wat kunnen je leerlingen al? Waar worstelen ze nog mee? En heb je voldoende zicht op hun leer- en ontwikkelingsvorderingen? Een helder beeld maakt je lessen kwalitatiever, want een klas met minder taalfeeling is gebaat bij een andere aanpak dan een taalsterke klas. Een ‘spiekbriefje’ geeft faalangstige leerlingen tijdens toetsen de nodige gemoedsrust. En de motivatie van een cognitief sterk functionerende leerling hou je met extra uitdaging op peil.

Tips:

Observeer je leerlingen tijdens de les: loop rond terwijl ze oefeningen maken, hou hen in de gaten tijdens groepswerken en evalueer geregeld waar ze in hun leerproces staan.
Wat hebben je leerlingen nodig om de leerplandoelen te bereiken? Welke drempels ervaren ze? Een gedifferentieerde aanpak in je klas vraagt extra voorbereiding, maar betaalt zich op termijn terug.
Of je leerlingen nu veel of weinig ondersteuning nodig hebben, hoge verwachtingen en taalbewust lesgeven zijn in elk vak en voor iedere leerling een must.
Toets jouw beeld aan dat van objectieve metingen als de KOALA-test of Vlaamse toetsen. Denk in team na: komt het overeen? Waarom wel of niet?
Schakel ook de leerlingen zelf in. Hoe verklaren zij hun resultaten en gedrag? Betrek hen met een kindgesprek, nodig hen uit op de klassenraad, of laat hen het oudercontact leiden – dat kan al vanaf de kleuterklas.
En de ouders? Op welke schat aan informatie zitten die?

4. Werk je ook aan motivatie, kritisch denken en metacognitie?

Autonomie, verbondenheid en competentie: dé basisingrediënten voor gemotiveerde leerlingen. Toe te voegen naar hartenlust: kritisch denken en metacognitie. Want leerlingen die niet effectief studeren of kritische zin mankeren, verliezen snel motivatie.

Tips:

Verhoog de verbondenheid van je leerlingen door vanuit hun leefwereld te vertrekken of realistische contexten te creëren.
Activeer hen, bijvoorbeeld door de leerstof in duo’s of groepen te laten verwerken.
Leer ze vertrouwen op hun competentie. Modelleer voldoende – denk bijvoorbeeld luidop na – en bouw je lessen stapsgewijs op.
Waarom loont last-minutestudeerwerk niet? En welke strategieën passen je leerlingen het best wel toe? Geef ze inzicht in hun leerproces. Niet in een geïsoleerd vak ‘Leren leren’, maar geïntegreerd in je lessen.
Ook kritische zin aanwakkeren kan in alle vakken en met alle leeftijden. Laat je kleuters probleemoplossend denken tijdens het voorleesmoment, leer je leerlingen lager onderwijs kritische vragen stellen met de Kritikat of ga voor meer mediawijsheid bij je leerlingen in de arbeidsmarktgerichte finaliteit.
En weten je leerlingen zelf waarom ze voor de ene taak wel en de andere niet gemotiveerd zijn? Laat ze reflecteren met de motivatiemeter. Handige input, ook voor jou!

4 vragen op beleidsniveau

Knellende schoentjes gesitueerd? Werk met deze 4 reflectievragen en bijbehorende tips aan je onderwijskundig beleid en kwaliteitsevaluatie, en ondersteun zo de leraren in hun lespraktijk.

1. Evalueer je je beleid cyclisch?

Plannen, uitvoeren, controleren en bijsturen: met duidelijke doelen en een cyclische en betrouwbare evaluatie geef je de kwaliteit van je beleid én onderwijsleerpraktijk een enorme boost.

Tips:

Wat wil je bereiken met je leerlingen? Waar wil je als school impact op hebben? Met een scherp schoolconcept stel je heldere en haalbare doelen.
Het overzicht bewaren over die doelen? Breng je vooruitgang eenvoudig in kaart met de progressiecirkel. Of hang je actieplan met de noemers ‘to do’, ‘doing’ en ‘done’ zichtbaar in de lerarenkamer.
Op je buikgevoel afgaan? Verzamel liever betrouwbare data via enquêtes, wetenschappelijk onderzoek, de DataWijzer van de onderwijsinspectie, gestandaardiseerde toetsen als de KOALA-test of Vlaamse toetsen … Want meten is weten.
Evalueren of je een beleidsactie behoudt, stopt of aanpast? Met de keep-stop-start-methode gaat dat makkelijk.

2. Bruist je school al van het teamwerk?

Staat je to-dolijst of die van je beleidsteam propvol? Vervang hem door deze: 1) samenwerkingscultuur installeren, 2) alle andere to-do’s verdelen. Oké, zo simpel is het niet. Maar met cocreatief leiderschap werk je tegelijkertijd aan draagvlak, duurzame oplossingen én teamgeest.

Tips:

Analyseren, evalueren en bijsturen? Geen taak voor de directeur allen. Deel je data met leraren, leerlingen, ouders, en externen. Zet samen je schouders onder onderwijskwaliteit.
Cocreatie hoeft geen logge tanker te zijn. Vergader inclusief én efficiënt met Sociocratie 3.0. En breid je communicatieskills uit. Interne communicatie is een cruciale schakel om iedereen te verbinden met elkaar en met de school.
En niet vergeten: hou de teammoraal hoog; vier je successen.

3. Ken je de kwaliteiten van je korps?

Trek je visie op goed onderwijs ook door in je personeelsbeleid. Zie je knelpunten in vakgroepen? Voel je stress bij bepaalde collega’s? Hoor je misnoegde uitspraken tijdens de koffie? Of valt iemands talent je plots op? Hou formeel en informeel vinger aan de pols met wat – en wie – er in je team leeft.

Tips:

Als je team groeit, groeit je school mee. Maar waar zitten de groeikansen en valkuilen? Wie heeft welke talenten en noden? Ontdek ze tijdens functionele functioneringsgesprekken en collegiale visitaties.
Talenten en noden in kaart? Met die input krijg je je professionaliseringsbeleid meer op maat van jouw team.
En vergeet de basis niet: een duurzaam personeelsbeleid start met een warm nest. Misschien zet je al een kleine stap met deze motiverende posters of de scheve complimenten-scheurposter?

4. Is je zorgbeleid helder voor iedereen?

Cognitief sterk functionerende leerlingen, leerlingen in kansarmoede, leerlingen met ADHD, dyslexie, faalangst, taalachterstand … Volg je ze voldoende planmatig op volgens het zorgcontinuüm? Is er ruimte voor iedereen in de brede basiszorg? En zijn de afspraken over verhoogde zorg duidelijk voor alle leraren?

Tips:

Je zorgbeleid uitstippelen begint bij een goede beeldvorming van de leerlingen. Waar liggen hun noden en talenten, en hoe vorderen ze? Als directeur reken je daarvoor in de eerste plaats op het beeld van je leraren. Zit dat nog niet helder genoeg? Ondersteun hen met professionaliseringstrajecten.
Schermt je team met ‘daar hebben we geen tijd voor’? Druk ze dan op het hart dat meer tijd voor welbevinden of differentiatie niet ten koste van kennis gaat zolang je het slim speelt. Met digitale tools, bijvoorbeeld. Of door handig gebruik te maken van de ‘gouden weken’. Of met een magische stoel?
Meer nog: met een goed uitgewerkte brede basiszorg vermijd je een wildgroei aan begeleidingsplannen net.
En voor die leerlingen die wél verhoogde zorgnoden hebben, loont een stapsgewijze, systematische en evidence-informed aanpak het meest. Dit 7-stappenplan zet je op weg.

Benieuwd naar meer of concretere cijfers? Het volledige verslag, bijhorende presentaties en infografieken vind je op de website van de onderwijsinspectie. Of bekijk deze visuele toelichting.

Tine Jellasics